Chwefror 2018 / Rhifyn 661

Dei Fôn sy’n dweud

Cenhedlaeth y plu eira

Rydym ni’n prysur droi’n gymdeithas y plu eira, a dydi honno ddim yn hoffi wynebu realiti’r byd go iawn.

Pam plu eira, meddech? Mae dwy nodwedd i bluen eira, welwch chi. Yn gyntaf, mae pob un yn wahanol, yn unigryw, ac, yn ail, mae plu eira yn bethau hynod o frau, yn dadmer ar ddim. A dyna nerth y trosiad diweddar am y genhedlaeth sy’n codi, cenhedlaeth sydd wedi ei chyflyru gan ei rhieni, a’r gymdeithas yn gyffredinol, i gredu bod pob aelod ohoni yn unigryw ac mor sensitif fel y gall y peth croes lleiaf beri iddynt niwed seicolegol difrifol. Felly rhaid rhoi rhybudd cyn wynebu unrhyw beth a fedrai achosi’r mymryn lleiaf o dramgwydd.

Erbyn hyn aeth pethau’n rhemp, yn wirion o wirion. Mae prifysgolion yn rhybuddio myfyrwyr cyrsiau Saesneg fod gweithiau Shakespeare yn cynnwys golygfeydd treisgar a allai beri dychryn. Ond na phoenwch, blantos, cewch ddilyn y cwrs heb astudio’r golygfeydd hynny…

Dafydd Fôn Williams
Mwy

Cofiwch Kingsmill

Tan yn ddiweddar doedd Barry McElduff ddim yn enw cyfarwydd yng Ngweriniaeth Iwerddon, er ei fod dipyn mwy adnabyddus yng Ngogledd Iwerddon. Fo oedd aelod seneddol Sinn Féin dros Orllewin Tyrone ers llai na blwyddyn, o etholiad 2017 tan rŵan. Cyn hynny bu’n aelod o Gynulliad Stormont.

Mae ganddo’r enw o fewn rhengoedd Sinn Féin o fod yn dipyn o ddigrifwr: mae o’n perfformio sgetsys comedi, ac mae o hefyd yn hoff o roi fideos ‘doniol’ ar y cyfryngau cymdeithasol.

Ond doedd ei fideo diweddaraf ar Twitter ddim yn ddoniol o gwbl.

Tua chanol nos, ar 5 Ionawr eleni, fe bostiodd McElduff fideo ohono’i hun efo torth o fara ar ei ben mewn siop. Clywir McElduff yn siarad i gamera, gan ofyn, ‘Ble maen nhw’n cadw’r bara yma?’ Gwneuthurwyr y dorth a osododd ar ei ben yw Kingsmill − sef lleoliad un o erchyllterau mawr helyntion Gogledd Iwerddon…

Bethan Kilfoil
Mwy
Prif Erthygl

Mark Drakeford – y ffefryn i olynu Carwyn?

Mae awdurdod gwleidyddol yn ffenomen lithrig a lledrithiol, hyd yn oed. Ac nid Theresa May ydi’r unig Brif Weinidog yn yr ynysoedd hyn sydd wedi colli awdurdod yn ddiweddar. Gwta dri mis wedi i Aelod Cynulliad Alyn a Dyfrdwy, Carl Sargeant, gyflawni hunanladdiad, pwy all wadu na fu lleihad dramatig yn awdurdod Prif Weinidog Cymru, Carwyn Jones? Nid yw ei elynion yn poeni dim erbyn hyn am ddatgan eu dirmyg tuag ato’n gyhoeddus. Clywir llifeiriant cyson o feirniadaeth a gwawd, a’r rhan fwyaf ohono’n dod o gyfeiriad aelodau neu gefnogwyr ei blaid ei hun. Mae peth o’r iaith a ddefnyddir ar y cyfryngau cymdeithasol yn hyll. Yn y gorffennol byddai’r awdurdod a berthynai i Carwyn Jones wedi arwain at bwyllo neu bwyso geiriau’n ofalus. Bellach, fodd bynnag, yn deg neu beidio, fe’i cyhuddir o fod yn wan, yn gelwyddgi neu hyd yn oed yn ŵr a chanddo waed ar ei ddwylo…

Richard Wyn Jones
Mwy
Ysgrif Goffa

Cofio Meic Povey (1950–2017)

Adios ’rhen fêt

Drwy Gymru benbaladr, yr awdur a’r actor Meical Povey oedd o. Ond i mi, ffrind agos, triw a ffyddlon am oes gyfan, bron iawn, oedd Meic. Bu’n wael gyda chanser am tua deunaw mis a brwydrodd yn ddewr yn ei erbyn. Bob tro y siaradwn ag o, byddai’n llawn gobaith. Atebai’r ffôn yn union fel yr arferai wneud ar hyd y blynyddoedd, ‘Johnny, how the devil are you?’ Ar ôl i mi holi sut oedd o, deuai’r ateb: ‘Dwi cystal ag y medr dyn pedair a thrigain oed efo un sgyfaint fod!’ Yn wir cafodd ychydig fisoedd o ryddhad dros yr haf diwethaf. Ond dychwelodd y clefyd yn yr hydref. Roedd Meic bellach yn gwybod ei dynged. Ond daliai i ymladd efo’r egni aruthrol a oedd yn gymaint rhan o’i wneuthuriad. Drwy negeseuon testun y byddem yn cysylltu tua’r diwedd. Yr olaf o’r negeseuon hynny oedd hon: ‘Yn gyfforddus, John, yn cael y gofal a’r cariad gora bosib.’ Dim gair o gŵyn…

John Pierce Jones
Mwy
Chwaraeon

Caerfaddon – y gwych a’r ych a fi

Yr wyf yn ysgrifennu am y Sgarlets yn bennaf i’w clodfori, yn rhannol i osgoi ysgrifennu am y Swans. Y naill yw tîm mawr mwyaf llwyddiannus Cymru y cyfnod diweddar hwn, a’r llall yw’r salaf. Fel y gwyddoch, y mae gennyf hen hen ymlyniad wrth yr Elyrch. Ond er fy mod yn byw yn y rhan helaeth honno o’r Hen Wlad y ffurfiwyd rhanbarth y Sgarlets yn wreiddiol i’w chynrychioli, ni allaf ddweud bod lle arbennig iddynt yn fy mywyd. Ac eto, gan mor Gymreig ydynt, gan mai Llanelli Carwyn James a Ray Gravell yw eu hetifeddiaeth, a chan mor gyffrous eu chwarae, ni allaf beidio â’u hedmygu’n enfawr.

Dros wyliau’r Nadolig a’r Calan, pan gurasant dimoedd mawr eraill Cymru, ac yna nos Wener 12 Ionawr, pan roesant y fath grasfa i Gaerfaddon oddi cartref, credais unwaith yn rhagor fod rygbi deniadol yn beth byw yn hytrach nag yn brofiad cofus…

Derec Llwyd Morgan
Mwy

Cip ar weddill rhifyn Chwefror

Theatr fentrus – holi Steffan Donnelly

Y gwasanaeth iechyd yng Nghymru a’r AlbanCatrin Elis Williams a Will Patterson

Galw am gefnogaeth i GiggsEilir Llwyd

Cwrw dialcoholAndrew Misell

Bwyd unigryw YnyshirLowri Haf Cooke

2018 – blwyddyn mentro?Elin Llwyd Morgan

Cymru noir y SianelSioned Williams

Teyrngedau i Iola Gregory ac Ednyfed Hudson DaviesCefin Roberts a Wyn Thomas

...A llawer mwy. Mynnwch eich copi nawr.

Mwy

Diwrnod hanesyddol yn Barcelona

Rwy’n ysgrifennu’r llith hwn ar 17 Ionawr, diwrnod ymgynnull a sefydlu Senedd newydd Catalwnia a etholwyd ar 21 Rhagfyr 2017. Dros y pedwar mis diwethaf gwelwyd ar strydoedd y wlad honno ymgyrchu torfol ac arwrol dros ddemocratiaeth, y drefn amherffaith ond anhepgor honno y mae gweddill Ewrop heddiw yn ei chymryd yn ganiataol. Nid arwriaeth mudiadau chwyldroadol yr 20g. a gafwyd, gyda’u gobeithion iwtopaidd a’u haberth gwaedlyd, y math a brofodd George Orwell ar strydoedd Barcelona yn 1937, eithr arwriaeth gadarn ond heddychlon, fodern, ddyfeisgar a llawn asbri. Chwyldro a gwên ar ei wyneb. Dynion tân, cynghorwyr bro a thref, dinasyddion da o bob cefndir yn amddiffyn y bythau pleidleisio yn ddi-drais yn erbyn ymosodiadau treisgar y Guardia Civil.

Ond o heddiw ymlaen mae llwyfan a chywair y ddrama’n newid. Os dilynir y drefn arferol gallwn ddisgwyl gweld urddo arlywydd newydd erbyn i’r rhifyn hwn o Barn weld golau dydd a’r person hwnnw’n barod i arwain llywodraeth glymblaid ac iddi raglen waith benodol. Dyna’r adeg hefyd y bydd y pwerau a atafaelwyd gan Madrid fis Hydref diwethaf yn dychwelyd i Barcelona. Ond os methir cytuno ar y trefniadau mewn pryd, bydd y cloc yn tician ar gyfer etholiad arall.

Prif Weinidog Sbaen, Mariano Rajoy, a ddefnyddiodd ei bwerau dros dro i orfodi etholiad. Ei obaith oedd ailsefydlu ‘normalrwydd’, sef y drefn flaenorol o senedd ranbarthol, ond gyda mwyafrif unoliaethol. Mae yn agos i hanner yr aelodau seneddol yn gorfod credu mai corff rhanbarthol o’r fath sydd heddiw’n ymgynnull, ond maen nhw yn y lleiafrif o ryw ychydig. Fel y gwyddom, cryfhau mandad y pleidiau sydd o blaid annibyniaeth (tair ohonynt i gyd) a wnaeth yr etholiad. Iddyn nhw, dyma Senedd y Weriniaeth annibynnol a gyhoeddwyd gyntaf yn syth wedi refferendwm 1 Hydref. Nhw sydd yn y mwyafrif a’u bwriad fydd dangos parhad y weriniaeth honno drwy ethol yr union Arlywydd a gyhoeddodd annibyniaeth, sef Carles Puigdemont.

Ned Thomas
Mwy
Materion y mis

CBAC – penodi Prif Weithredwr di-Gymraeg

Ni wn i fawr ddim am brosesau penodi CBAC – y Cyd-bwyllgor Addysg Cymreig − na chwaith am Roderic Gillespie, y sawl a benodwyd yn Brif Weithredwr arno’n ddiweddar. Ond mynegodd Derec Stockley, cyn-Gyfarwyddwr Arholiadau ac Asesu CBAC, gŵr uchel ei barch o fewn y sector addysg yng Nghymru, fod methu sicrhau bod y Gymraeg yn hanfodol ar gyfer swydd y Prif Weithredwr yn drychineb. Roedd geiriau ffigwr profiadol a ddealla werth CBAC gystal â neb yn adleisio teimladau cryf llawer iawn ohonom sydd â chonsýrn dros ddatblygiad a ffyniant addysg ddwyieithog.

Eleni mae’n 70 mlynedd ers sefydlu CBaC, a thros y degawdau bu ei gyfraniad i’r Gymraeg, ac addysg ddwyieithog, yn sylweddol a phwysig…

Richard Parry Jones
Mwy

Enillydd y Cwis

Enillydd Cwis BARN Rhagfyr/Ionawr 2017/18 yw Robin Samuel, Pen-y-bont Ogwr. Mae’n derbyn pecyn o gaws Cymreig gan Gwmni Caws Caerfyrddin (www.carmarthenshirecheese.co.uk). Llongyfarchiadau mawr iddo. Ceir yr atebion yn rhifyn Chwefror.

Mwy