Chwefror 2018 / Rhifyn 661

Mae awdurdod gwleidyddol yn ffenomen lithrig a lledrithiol, hyd yn oed. Ac nid Theresa May ydi’r unig Brif Weinidog yn yr ynysoedd hyn sydd wedi colli awdurdod yn ddiweddar. Gwta dri mis wedi i Aelod Cynulliad Alyn a Dyfrdwy, Carl Sargeant, gyflawni hunanladdiad, pwy all wadu na fu lleihad dramatig yn awdurdod Prif Weinidog Cymru, Carwyn Jones? Nid yw ei elynion yn poeni dim erbyn hyn am ddatgan eu dirmyg tuag ato’n gyhoeddus. Clywir llifeiriant cyson o feirniadaeth a gwawd, a’r rhan fwyaf ohono’n dod o gyfeiriad aelodau neu gefnogwyr ei blaid ei hun. Mae peth o’r iaith a ddefnyddir ar y cyfryngau cymdeithasol yn hyll. Yn y gorffennol byddai’r awdurdod a berthynai i Carwyn Jones wedi arwain at bwyllo neu bwyso geiriau’n ofalus. Bellach, fodd bynnag, yn deg neu beidio, fe’i cyhuddir o fod yn wan, yn gelwyddgi neu hyd yn oed yn ŵr a chanddo waed ar ei ddwylo…

Yr wyf yn ysgrifennu am y Sgarlets yn bennaf i’w clodfori, yn rhannol i osgoi ysgrifennu am y Swans. Y naill yw tîm mawr mwyaf llwyddiannus Cymru y cyfnod diweddar hwn, a’r llall yw’r salaf. Fel y gwyddoch, y mae gennyf hen hen ymlyniad wrth yr Elyrch. Ond er fy mod yn byw yn y rhan helaeth honno o’r Hen Wlad y ffurfiwyd rhanbarth y Sgarlets yn wreiddiol i’w chynrychioli, ni allaf ddweud bod lle arbennig iddynt yn fy mywyd. Ac eto, gan mor Gymreig ydynt, gan mai Llanelli Carwyn James a Ray Gravell yw eu hetifeddiaeth, a chan mor gyffrous eu chwarae, ni allaf beidio â’u hedmygu’n enfawr.

Dros wyliau’r Nadolig a’r Calan, pan gurasant dimoedd mawr eraill Cymru, ac yna nos Wener 12 Ionawr, pan roesant y fath grasfa i Gaerfaddon oddi cartref, credais unwaith yn rhagor fod rygbi deniadol yn beth byw yn hytrach nag yn brofiad cofus…

Rwy’n ysgrifennu’r llith hwn ar 17 Ionawr, diwrnod ymgynnull a sefydlu Senedd newydd Catalwnia a etholwyd ar 21 Rhagfyr 2017. Dros y pedwar mis diwethaf gwelwyd ar strydoedd y wlad honno ymgyrchu torfol ac arwrol dros ddemocratiaeth, y drefn amherffaith ond anhepgor honno y mae gweddill Ewrop heddiw yn ei chymryd yn ganiataol. Nid arwriaeth mudiadau chwyldroadol yr 20g. a gafwyd, gyda’u gobeithion iwtopaidd a’u haberth gwaedlyd, y math a brofodd George Orwell ar strydoedd Barcelona yn 1937, eithr arwriaeth gadarn ond heddychlon, fodern, ddyfeisgar a llawn asbri. Chwyldro a gwên ar ei wyneb. Dynion tân, cynghorwyr bro a thref, dinasyddion da o bob cefndir yn amddiffyn y bythau pleidleisio yn ddi-drais yn erbyn ymosodiadau treisgar y Guardia Civil.

Ond o heddiw ymlaen mae llwyfan a chywair y ddrama’n newid. Os dilynir y drefn arferol gallwn ddisgwyl gweld urddo arlywydd newydd erbyn i’r rhifyn hwn o Barn weld golau dydd a’r person hwnnw’n barod i arwain llywodraeth glymblaid ac iddi raglen waith benodol. Dyna’r adeg hefyd y bydd y pwerau a atafaelwyd gan Madrid fis Hydref diwethaf yn dychwelyd i Barcelona. Ond os methir cytuno ar y trefniadau mewn pryd, bydd y cloc yn tician ar gyfer etholiad arall.

Prif Weinidog Sbaen, Mariano Rajoy, a ddefnyddiodd ei bwerau dros dro i orfodi etholiad. Ei obaith oedd ailsefydlu ‘normalrwydd’, sef y drefn flaenorol o senedd ranbarthol, ond gyda mwyafrif unoliaethol. Mae yn agos i hanner yr aelodau seneddol yn gorfod credu mai corff rhanbarthol o’r fath sydd heddiw’n ymgynnull, ond maen nhw yn y lleiafrif o ryw ychydig. Fel y gwyddom, cryfhau mandad y pleidiau sydd o blaid annibyniaeth (tair ohonynt i gyd) a wnaeth yr etholiad. Iddyn nhw, dyma Senedd y Weriniaeth annibynnol a gyhoeddwyd gyntaf yn syth wedi refferendwm 1 Hydref. Nhw sydd yn y mwyafrif a’u bwriad fydd dangos parhad y weriniaeth honno drwy ethol yr union Arlywydd a gyhoeddodd annibyniaeth, sef Carles Puigdemont.