Mae’n wybyddus i bawb fod y ffin rhwng Gogledd Iwerddon a’r Weriniaeth yn elfen ganolog yn y trafodaethau diddiwedd sy’n peri’r fath gecru ac ymrannu yn San Steffan. Ond mae’r modd y gallai ymadawiad Prydain effeithio ar safonau byw’r Gwyddelod yn destun pryder yno hefyd.
Y bore ar ôl i Theresa May golli’r bleidlais ar ei chytundeb Brexit, daeth Gerry’r plymar i tŷ ni i drwsio peipen a oedd yn gollwng dŵr yn y llofft. ‘Wel,’ meddai, ‘wyt ti’n meddwl bydd Theresa May’n gofyn am estyniad i Erthygl 50? Neu ti’n meddwl bydd pwyse ar Leo (Varadkar, y Taoiseach) dros y backstop rŵan?’
Efallai fod Gerry fymryn yn fwy o anorac gwleidyddol na’r rhelyw ond mae’n syndod faint o bobl yn Iwerddon sy’n dilyn, ac yn deall, manylion esoterig Brexit. Ydyn, mae’r rhan fwyaf o bobl yma (fel y rhan fwyaf o bobl yng Nghymru mae’n siŵr) wedi cael llond bol ar Brexit. Llond bol ar y tin-droi gwleidyddol yn Llundain, a llond bol ar y difaterwch tuag at y niwed y bydd Brexit – yn enwedig Brexit heb gytundeb – yn ei wneud i Iwerddon. Ond mae pobl yma yn cymryd diddordeb yn y saga ddiddiwedd yn San Steffan. Yn rhannol mae hyn oherwydd yr holl ddrama, a rhai o’r cymeriadau fel petaent wedi camu allan o Downton Abbey: mae Boris a Jacob Rees-Mogg yn cael eu trafod yma fel ffigyrau hollol gyfarwydd. Ond mewn gwirionedd y prif reswm am y sylw y mae Gwyddelod yn ei roi i Brexit – er gwaetha’r diflastod – yw’r ffaith eu bod nhw’n gwybod ei fod yn fater o bwys mawr i’r wlad ac iddyn nhw’n bersonol.
Yn ôl yr ymchwil (Economic and Social Research Institute), fe all Brexit caled (gyda thollau newydd ar fewnforion) olygu cynnydd o hyd at £1,200 y flwyddyn mewn costau byw i deuluoedd yma. Mae chwarter y nwyddau sy’n cael eu mewnforio i Iwerddon yn dod drwy Brydain – ac mae dros 60 y cant o’r bwyd ar silffoedd yr archfarchnadoedd yma yn dod drwy Brydain.