Chwefror 2020 / Rhifyn 685

Mae’r Undeb Ewropeaidd yn drefn driphlyg: mae’n drefn economaidd, ac fe gymer o leiaf flwyddyn arall i Brydain ymadael â’r drefn honno; mae’n drefn gyfreithiol, ac er i Brydain ddechrau gadael honno ar ddiwedd mis Ionawr, trosglwyddir yr holl ddeddfwriaeth Ewropeaidd i gyfraith Lloegr, a dim ond yn dameidiog a thros amser y gwelir newid; mae’n drefn wleidyddol hefyd, a dyna’r drefn y ffarweliodd Prydain â hi yn gyfan gwbl am hanner nos (amser Brwsel) ar 31 Ionawr.

Dau sefydliad o fewn y drefn wleidyddol Ewropeaidd sy’n cyfiawnhau ei galw’n drefn ddemocrataidd. Y cyntaf yw Cyngor y Gweinidogion a fu’n cynnig math o gynrychiolaeth anuniongyrchol iawn yn Ewrop i ni fel dinasyddion Prydeinig drwy Brif Weinidog y Deyrnas Gyfunol a’i lywodraeth. Yr ail yw Senedd Ewrop a fu’n cynnig cynrychiolaeth uniongyrchol i ni fel dinasyddion Ewropeaidd. Ni fydd Prif Weinidog Prydain bellach yn mynychu Cyngor y Gweinidogion; ac fe ddychwelodd ein haelodau etholedig am y tro olaf o Senedd Ewrop.

Does dim dwywaith mai Llwyth yw un o ddramâu Cymraeg pwysicaf y cyfnod diweddar. Cafodd y ddrama, sy’n dilyn criw o ffrindiau hoyw ar noson allan remp yng Nghaerdydd ar derfyn gêm rygbi ryngwladol, ymateb gwych gan gynulleidfaoedd ledled Cymru a thu hwnt.

Cafodd Daf James, yr awdur, ei syfrdanu gan yr ymateb, a dywed i’r posibilrwydd o greu drama arall am yr un cymeriadau fod yng nghefn ei feddwl fyth ers hynny. Ac yntau wedi tynnu ar nifer o brofiadau personol yn Llwyth, ac ar ei berthynas â sawl un o’i ffrindiau, teimlai fod potensial i ail-ymweld â’r bechgyn mewn cyfnod diweddarach yn eu hanes. Dyna, felly, yw Tylwyth – hanes yr un bechgyn yn ôl yng nghwmni ei gilydd, a hwythau ddeng mlynedd yn hŷn, ac unwaith eto mae yma elfennau hunangofiannol cryf.

Y newid mwyaf sydd wedi digwydd ym mywyd Daf ei hun ers iddo ysgrifennu Llwyth yw ei fod wedi cael partner ac wedi mabwysiadu dau o blant.

Meddyliau wedi’r etholiad

Pan ddaeth y diwedd, fe ddaeth yn arswydus o sydyn. Am rai misoedd dros yr haf a dechrau’r hydref y llynedd roedd hi’n ymddangos yn bosib na fyddai’r Brecsitwyr yn llwyddo i gael y maen i’r wal wedi’r cyfan. Wrth iddynt gael eu gorfodi i symud o haniaeth ac ystrydeb sloganau megis ‘take back control’ i drafod manylion y math o berthynas y mae’r Deyrnas Gyfunol yn ei deisyfu â’i chymdogion, fe ddechreuodd y tensiynau mewnol a’r gwrthddywediadau sylfaenol sy’n nodweddu’r glymblaid ‘Gadael’ frigo i’r wyneb. Ac am gyfnod roedd y parlys seneddol a grëwyd gan hyn yn bygwth esgor ar y cyfle i gynnal ail refferendwm er mwyn cadarnhau penderfyniad 2016 a rhoi sêl bendith ar delerau unrhyw Gytundeb Ymadael. Pe byddai hynny wedi digwydd, dim ond rhywun dewr iawn fyddai wedi proffwydo’r canlyniad. Ond o leiaf roedd posibilrwydd y gallasai fod wedi profi’n wahanol i’r tro diwethaf.

Ond na, nid felly y bu. Am resymau sydd ar hyn o bryd yn parhau braidd yn aneglur – a gobeithio’n wir y bydd rhywun yn llwyddo i ddwyn perswâd ar Guto Bebb i roi pin ar bapur i gofnodi’r holl hanes o’i fangre unigryw ac awdurdodol yntau (Amdani Guto!) – y glymblaid a oedd am gynnig ail gyfle i ddwys-ystyried y penderfyniad pwysicaf yn hanes diweddar y wladwriaeth a brofodd yn fwyaf brau.

Mae’n gwbl amlwg pam yr oedd y Ceidwadwyr mor awyddus i alw etholiad cyffredinol. Roedd Brexit mewn perygl o golli pob momentwm. O gynnal etholiad fe ellid dychwelyd at sloganau bas – ‘Get Brexit done’ – heb orfod poeni am drafod y math o fanylion tyngedfennol a oedd wedi profi’n ffasiwn faen tramgwydd. Bu’r Brecsitwyr yn well o lawer am ymgyrchu nag am lywodraethu neu negodi, felly pa well ffordd o ailgynnau’r tân na galw etholiad cyffredinol ac ymgyrchu yn erbyn Marcsiaeth, mewnfudwyr a – Duw a’n gwaredo – y ‘sefydliad gwleidyddol’?