Gorffennaf 2019 i Awst 2019 / Rhifyn 678-679

Mapiau gyda baneri
Gwleidyddiaeth

'Yr Undeb Werthfawr hon'

Wrth imi lunio’r sylwadau hyn roedd papurau Sul Llundain yn llawn o hanesion am femo a ysgrifennwyd gan lysgennad y Deyrnas Gyfunol yn Washington, Kim Darroch, a oedd wedi cyrraedd dwylo’r Mail on Sunday. Er mawr syndod i neb o gwbl, ymddengys nad oes gan Mr Darroch lawer o feddwl o Donald Trump a’i fod yn ystyried ei weinyddiaeth yn un ddi-drefn a di-glem. Tybiaeth y llysgennad yw y gall gyrfa wleidyddol Mr Trump ddiweddu mewn sgandal.

O ystyried popeth, go brin fod Mr Barroch yn gwneud dim ond dweud yr hyn sy’n gyfan gwbl amlwg i bawb. Yr eironi mawr oedd bod yr un papurau wrthi’n ymbaratoi ar gyfer ethol Boris Johnson yn arweinydd y Blaid Geidwadol ac felly, mae’n fwy na thebyg, yn Brif Weinidog hefyd. Mae hyn er gwaetha’r ffaith fod Johnson wedi profi’n ddi-drefn ac yn ddi-glem fel Ysgrifennydd Tramor, a’r ffaith fod ganddo record hir o raffu celwyddau. A’r tebygrwydd y bydd ei yrfa yntau hefyd yn diweddu mewn sgandal.

Ydi hi’n syndod, felly, ei bod mor anodd cymryd gwleidyddiaeth Prydain o ddifrif?

Richard Wyn Jones
Mwy
Polb gyda baneri

Rhyddid y wasg yn Awstralia

Pan ddaeth heddlu ffederal Awstralia i stafell newyddion yr ABC yn Sydney i chwilio drwy ddogfennau ac e-byst rhai o’r newyddiadurwyr, roedd fy nghyd-weithwyr ar y ddesg dramor yn gwylio’r cyfan yn fyw ar sianel newyddion y gorfforaeth ar y rhes o sgriniau teledu uwchben.

‘Ro’n ni i gyd yn chwerthin am y peth ddoe a ’neud jôcs,’ meddai Jonathan wrtha i pan es i mewn am fy shifft arferol y bore wedyn. ‘Roedd yr hen hiwmor du Aussie yn ein cadw ni i fynd. Dim ond bore ’ma y trawodd e fi pa mor ddifrifol yw’r sefyllfa.’

Prin fod cyfryngau amrywiol Awstralia yn cytuno ar unrhyw beth, ond pan ddaeth heddlu’r AFP i gynnal cyrch ar ystafell newyddion fwyaf y darlledwr cenedlaethol, yn sydyn roedd pob cyhoeddwr mawr a phob darlledwr yn gweld y bygythiad. ‘War on Truth’ oedd pennawd y Daily Telegraph. ‘Risk of “criminalising” media’ meddai’r Australian. ‘Be concerned, state power is looking at you’ meddai’r Sydney Morning Herald.

Gwenfair Griffith
Mwy
Pont Lanwrst
Bro'r Eisteddfod - Taith

Tro o amgylch Nant Conwy

Y man cychwyn yw Llanrwst. Yno, tua phymtheg canrif yn ôl, y sefydlwyd cell gan sant o’r enw Gwrwst neu Gwrgwst, gydag eglwys fwy sylweddol o goed a gwiail yn cael ei chodi yn 1170 ar dir a roddwyd, yn ôl traddodiad, gan Rhun ap Nefydd Hardd i geisio iawn am iddo lofruddio Idwal ab Owain Gwynedd trwy ei foddi’n y llyn yn Eryri sy’n dwyn ei enw.
Llosgwyd yr eglwys honno i’r llawr yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau. Cwblhawyd yr un bresennol ddwy flynedd yn ddiweddarach, yn 1470, ac mae cynlluniau ar waith dros haf 2019 i’w hadnewyddu, ynghyd â Chapel Gwydir, sydd ynghlwm wrthi; yno y mae arch Llywelyn Fawr.
Gellid treulio darn da o ddiwrnod yn crwydro Llanrwst, tref gwneuthurwyr telynau a chlociau, tref â thraddodiad hir o argraffu a thref enwogion di-ri o William Salesbury ac Edmwnd Prys ymlaen i Wilym Cowlyd a Threbor Mai a llenorion yr 20g. megis Idwal Jones, Alun T. Lewis, R.E. Jones, T. Glynne Davies a Dafydd Parri – heb sôn am yr Archdderwydd presennol!

Eryl Owain
Mwy
Brecwast yn Llanrwst
Bro'r Eisteddfod - Bwyd

Ein lluniaeth a’n llawenydd

Mae gwledd yn ein haros ar ddechrau mis Awst yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy. A thra bydd nifer yn canu am drindod ‘Cymru, Lloegr a Llanrwst’ Y Cyrff, rhaid hefyd ystyried ‘Brecwast, Cinio a Swper’ i borthi’n cyrff ninnau. Teithiais ledled y fro yn gynharach yr haf hwn yn hel syniadau am lefydd bwyta yn y sir. A lle well i gychwyn na chanolbwynt y Brifwyl – tref farchnad ddymunol Llanrwst.
Pr’un ai’n teithio o’r gorllewin, y gogledd, y dwyrain neu’r de, bydd y bont fawr a briodolwyd (yn anghywir efallai) i Inigo Jones yn groesffordd amlwg i Eisteddfodwyr. Ar lan orllewinol yr afon mae tŷ te Tu Hwnt i’r Bont yn denu ymwelwyr rif y gwlith ers blynyddoedd mawr. Oedwch yno am baned, cacen de neu gaws pob.
Dafliad carreg i ffwrdd mae gwesty’r Eryrod a chaffi Contessa ar Sgwâr Ancaster. Cewch yn Contessa frecwast o dôst ac wyau a stwnsh afocado, neu ewch am espresso i gaffi La Barrica yng nghysgod tŵr y cloc. Yn nes at faes yr Eisteddfod, ar gaeau Plas Tirion a Chilcennus, mae Oriel Ffin y Parc – caffi godidog ac oriel gelf wych.

Lowri Haf Cooke
Mwy
Traeth Glas, gan Lesley Birch
Celf

'Croesi Traethau'

Mae pob un o’r peintiadau a’r cerfluniau a fydd i’w gweld tan ddechrau’r flwyddyn nesaf yn Oriel Kyffin Williams, a leolir y tu mewn i Oriel Môn, wedi dod o gasgliad preifat syfrdanol. Casglwyd y cyfan, yn agos i 90 o weithiau celf, gan Sian a Ken Owen dros gyfnod o 30 mlynedd a’u harddangos i gyd yn eu cartref ar arfordir dwyreiniol Môn.

Fe ddechreuodd y cyfan yn 1990, yn fuan ar ôl iddyn nhw briodi. Ar ymweliad ag Oriel Plas Glyn-y-Weddw yn Llŷn cyfareddwyd y ddau gan ‘Traeth Gwyllt’, dehongliad tawel ond taer Selwyn Jones o’r olygfa o ochrau Brynsiencyn dros afon Menai tuag at Eryri.

‘Roedden ni’n meddwl ein bod ni’n bobol soffistigedig dros ben,’ meddai Ken gan wenu’n atgofus.

Ceisio osgoi bod yn ymhonnus mae o, gan wybod yn iawn pa mor hawdd yw ymddangos yn siwdaidd wrth drafod gweithiau celf. Ond y gwirionedd yw bod gan y pâr ifanc a brynodd y llun cyntaf hwnnw chwaeth gadarn.

Vaughan Hughes
Mwy
Tap gyda dwr a tabledi
Gwyddoniaeth

Mae pris i’w dalu am bopeth

Cyfaddefodd sawl gwleidydd ei bechodau yn ddiweddar. Nid wyf yn wleidydd, ond fel un sy’n honni bod yn sosialydd, teimlaf reidrwydd i gyfaddef fy mod yn berchen ar gyfranddaliadau yn y farchnad stoc. Mae’n stori hir sy’n cychwyn gyda’m taid yn buddsoddi yn ‘Beechams Pills’ cyn yr Ail Ryfel Byd. Etifeddwyd y cyfranddaliadau hyn gan fy mam a minnau yn ein tro, ac felly bu gennym ‘arian yn Beechams’ yn ddi-dor tan i’m brocer diwethaf eu gwerthu mewn camgymeriad ryw ddwy flynedd yn ôl. Roeddwn wedi cymryd yn ganiataol mai ‘gwendid’ y natur ddynol oedd chwarae’r farchnad. Fe’m calonogwyd, felly, wrth ddarllen erthygl yn Current Biology fis Mehefin yn dweud bod gan gaws llyffant yr un gwendid.

Deri Tomos
Mwy
Donald Tusk
Darllen am ddim

Prydain yn jôc

Mae Brwsel yn llawn i’r ymylon rownd y rîl o gynadleddau ar bob pwnc gwleidyddol dan haul. Ar ôl gadael un gynhadledd yn gynnar er mwyn cyrraedd yr un nesaf (yn hwyr) ar bron yr un pwnc â’r un flaenorol, cyrhaeddais mewn pryd i glywed un o’r siaradwyr olaf yn ei chyflwyno’i hun. Fel pob siaradwr gwerth ei halen dechreuodd ei haraith gyda jôc fach i oglais y gynulleidfa: ‘Rwy’n dod o Brydain – does dim rhaid dweud rhagor.’ Chwarddodd y gynulleidfa er ei bod hi’n jôc yr oedd pawb wedi ei chlywed o’r blaen. Ond jôc dda serch hynny. Un hawdd ei deall. Ac un oedd yn ennyn cydymdeimlad yn syth.

Dyna fyddaf innau’n ceisio ei wneud y dyddiau hyn. Pwysleisiaf fy mod yn Gymro. Ond onid yw Cymru’n rhan o’r DU fondigrybwyll, gofynnir imi? Dyna pryd y byddaf mewn peryg o wadu fy nghenedl a phwysleisio mai Belgiad ydw i bellach. Wir, mae Brexit weithiau yn dinoethi ochr waethaf Cymro alltud ar y cyfandir: schadenfreude am fethiant gwleidyddion de-ddwyrain Lloegr. Canfyddaf fy hun yn ffug osgoi fy nghysylltiad â Phrydain. Fel Belgiad swyddogol – neu Fflandryswr – rwy’n ymffrostio yn y ffaith fod Gwlad Belg (yn wahanol i Brydain) yn ‘gweithio’, er nad oes gan ein llywodraeth ffederal fwyafrif ers mis Rhagfyr 2018.

Nid yn unig pobl ‘gyffredin’ prifddinas Ewrop – newyddiadurwyr, swyddogion mawr a mân, arbenigwyr a lobïwyr – sy’n chwerthin am ben sefyllfa anobeithiol Prydain. ‘Mae gennyf amynedd diddiwedd,’ dywedodd prif weinidog Iwerddon, Leo Varadkar. ‘Ond mae rhai o’m cydweithwyr wedi colli pob amynedd â’r DU,’ ychwanegodd. Siarad ydoedd wrth iddo gyrraedd uwch-gynhadledd ddiweddaraf arweinwyr Ewrop. Yn ôl Varadkar, heb etholiad cyffredinol yn y DU neu ail refferendwm, bydd gwrthwynebiad ‘enfawr’ ymysg arweinwyr Ewrop i unrhyw estyniad pellach ar aelodaeth Prydain o’r UE.

A dyma graidd y ‘jôc’ y cyfeiriais ati: mae pawb yn gweld y drychineb sy’n wynebu Prydain, a phawb yn gwybod nad oes modd i wleidyddion Prydain ei hosgoi.

Dafydd Ab Iago

Cip ar weddill y rhifyn

Cymylau dros y Gwlff – Brieg Powel
‘Nid Sbaen yw Galisia’ – Helena Miguélez-Carballeira
Llyfr y Flwyddyn – camp Manon Steffan Ros
Dysgu Cymraeg – chwalu’r mythau – Daniela Schlick a Simon Chandler
Llyfrau plant – llên hanfodol – Siwan M. Rosser
Opera Cymru – cloriannu cyfnod – Geraint Lewis
Rheolau’r farchnad mewn natur a meddygaeth – Deri Tomos
Geoffrey Howe a fi – Derec Llwyd Morgan

... a llawer mwy. Mynnwch eich copi nawr.

Mwy