Gorffennaf 2022 i Awst 2022 / Rhifyn 714-715

Mae cyffro newydd yn codi yn y byd celf yng Ngheredigion. Er eu bod yn dilyn trywyddau gwahanol, anghymarus hyd yn oed, mae tri artist o’r sir yn dod ynghyd yn gyson i drafod eu gwaith a rhannu syniadau. Tra mae paentiadau olew hunangofiannol Natalie Chapman yn ymwneud â phrofiadau ei phlentyndod a’i hieuenctid, celfyddyd y tir a materion amgylcheddol yw diddordeb Rebecca Wyn Kelly. Ac mae Meinir Mathias wedi hen sefydlu ei hun gyda’i darluniau o Ferched Beca.

Ysgol Gyfun Aberaeron yw’r ddolen gyswllt rhwng y tair. Ar ôl dod i adnabod ei gilydd yn yr ystafell gelf a sefyll arholiadau TGAU gyda’i gilydd yno, pan oedden nhw’n 16 oed gwahanu a dilyn llwybrau gwahanol fu eu hanes. Bellach, wedi seibiant o bron 30 mlynedd, maen nhw wedi ailgydio yn eu cyfeillgarwch ac, yn ddiweddar, wedi cynnal arddangosfa ar y cyd yn Aberteifi i ddathlu eu siwrneiau artistig gwahanol.

A hithau eisoes yn enw cyfarwydd iawn i ddarllenwyr Cymraeg, mae’r awdur o Geredigion newydd gyhoeddi ei llyfrau cyntaf gyda gweisg Saesneg sy’n gwerthu’n rhyngwladol. Bu’n sôn wrth BARN am sut y digwyddodd hynny ac am rai o’r gwahaniaethau wrth weithio yn y ddwy iaith.

Anghytuno yr oedd Caryl Lewis a’i gŵr Aled pan gyrhaeddais i eu cartref yng Ngoginan, ger Aberystwyth. Roedd Caryl eisiau gosod y ‘tŷ glass’ newydd mewn un rhan o’r ardd ac Aled yn ffafrio rhan arall, felly roedd o’n brysur gyda’i ddigar Doosan oren yn clirio’r man hwnnw tra bu Caryl a minnau’n sgwrsio yn y gegin.

‘Paid edrych ar y mess,’ meddai wrth fy arwain i mewn i gegin fawr, liwgar sydd ddim yn llanast o gwbl, dim ond yn gegin fferm arferol gydag ôl tri o blant sydd â llond gwlad o ddiddordebau. O ddeall bod Caryl wedi bod yn teithio dros y wlad yn gyson ers pythefnos mae’n rhyfeddol o drefnus, ond dros ginio, dwi’n gweld bod Aled yn un o’r ffermwyr prin hynny sy’n amlwg wedi hen arfer golchi llestri. Mae’r ddau yn gwneud tîm da.

Mae Caryl wedi bod yn awdur prysur ers sbel, ond eleni, gyda tswnami o dri llyfr cwbl wahanol yn cael eu cyhoeddi gan weisg mawr, rhyngwladol, mae ei bywyd yn mynd i brysuro eto. Mae Drift, ar gyfer oedolion, eisoes yn y siopau gan wasg Penguin, Doubleday, felly hefyd Seed (Macmillan Children’s Books) a’r cyfieithiad Cymraeg, Hedyn (Lolfa), a fis Medi, bydd Puffin yn cyhoeddi ei llyfr lluniau i blant iau, The Boy Who Dreamed Dragons. Ond dyw hi ddim yn cael sôn llawer am hwnnw eto.

Daeth Gorffennaf – mis y gorffen Haf – ac er ein bod i gyd yn gobeithio nad felly fydd hi o ran y tywydd, mae rhyw deimlad o ddiwedd cyfnod yn perthyn i’r mis diwethaf.

Er nad oedd yn annisgwyl, mae’r sioc yn aros o weld dyfarniad Roe v Wade yn 1973 – blwyddyn fy ngeni, yn digwydd bod – yn cael ei wyrdroi gan Oruchaf Lys yr Unol Daleithiau, a fydd yn golygu y bydd o leiaf ugain o daleithiau naill ai’n gwahardd hawl menywod i gael erthyliad neu’n ei chyfyngu’n llym. Mae hyn yn sefyllfa gwbwl erchyll i ferched gyda chefnogwyr y penderfyniad yn pedlera’r hen syniad ein bod yn defnyddio erthyliad mewn modd ysgafn a difeddwl, fel dull atal cenhedlu neu ateb hawdd i broblem ddaru ni ei chreu ar ein pennau’n hunain.