Mae’r Senedd eleni am gynnal ymgynghoriad ar gwtogi gwyliau haf yr ysgolion. Ond er budd pwy y bydd y cwtogi? Mae’n amlwg nad er budd athrawon. Does dim prawf y byddai o er budd y disgyblion ychwaith, er gwaethaf lleisiau ‘arbenigwyr’ sy’n honni bod plant yn anghofio sgiliau dros wyliau’r haf. Yn gyffredinol, tystiolaeth anecdotaidd yn unig sydd i hynny. Caiff disgyblion Cymru lai o wyliau na disgyblion nemor unrhyw wlad arall yn Ewrop, llawer llai mewn sawl achos, ac nid oes cwyno mawr am ddisgyblion yn mynd ar ei hôl hi yn y gwledydd hynny. Mae’r rhan fwyaf ohonynt ymhell o’n blaenau o ran canlyniadau addysgol hefyd. Ystyriwch y Ffindir, gyda’r orau yn y byd, a deg wythnos o wyliau haf; mae’n amlwg nad yw plant y wlad honno yn anghofio’u sgiliau. Felly, nid er budd y disgyblion yr ystyrir cwtogi’r gwyliau. Calon y gwir yw bod y gwyliau’n rhy hir i rieni, yn bennaf i ganfod gofal i’w plant.
Gorffennaf 2022 i Awst 2022 / Rhifyn 714-715
Cofio Mike Pearson
Ganed Mike yn Scunthorpe, Swydd Lincoln, yn 1949 a’i fagu ym mhentref Hibaldstow. Astudiodd archaeoleg yng Ngholeg Prifysgol Caerdydd (1968–1971) cyn dilyn MA mewn addysg. Erbyn 1972 roedd yn perfformio gyda chwmnïau theatr arbrofol, gan gynnwys RAT Theatre, cwmni y dylanwadwyd arno gan theatr gorfforol Jerzy Grotowski o Wlad Pwyl. Cyd-sefydlodd Cardiff Laboratory Theatre yn 1973, yng Nghanolfan Chapter. Yn gynnar yn ei yrfa roedd iddo enw yn Ewrop fel artist arloesol ac fe’i gwahoddwyd i ymuno â sawl cwmni o fri. Ond bwrw gwreiddiau yng Nghymru a wnaeth, a dysgodd Gymraeg.
Sefydlodd Mike gwmni theatr Brith Gof ar y cyd â Lis Hughes Jones yn Aberystwyth yn 1981. Am bron i ddegawd, ymrodd i ddatblygu theatr arloesol a wasanaethai gymunedau Cymraeg, gan berfformio mewn neuaddau pentref, capeli a ffermydd, ac yn flynyddol yn yr Eisteddfod Genedlaethol.
Taith tair
Mae cyffro newydd yn codi yn y byd celf yng Ngheredigion. Er eu bod yn dilyn trywyddau gwahanol, anghymarus hyd yn oed, mae tri artist o’r sir yn dod ynghyd yn gyson i drafod eu gwaith a rhannu syniadau. Tra mae paentiadau olew hunangofiannol Natalie Chapman yn ymwneud â phrofiadau ei phlentyndod a’i hieuenctid, celfyddyd y tir a materion amgylcheddol yw diddordeb Rebecca Wyn Kelly. Ac mae Meinir Mathias wedi hen sefydlu ei hun gyda’i darluniau o Ferched Beca.
Ysgol Gyfun Aberaeron yw’r ddolen gyswllt rhwng y tair. Ar ôl dod i adnabod ei gilydd yn yr ystafell gelf a sefyll arholiadau TGAU gyda’i gilydd yno, pan oedden nhw’n 16 oed gwahanu a dilyn llwybrau gwahanol fu eu hanes. Bellach, wedi seibiant o bron 30 mlynedd, maen nhw wedi ailgydio yn eu cyfeillgarwch ac, yn ddiweddar, wedi cynnal arddangosfa ar y cyd yn Aberteifi i ddathlu eu siwrneiau artistig gwahanol.
Canmlwyddiant lladd Michael Collins
Yn y ffilm Michael Collins yn 1996 chwaraewyd rhan cariad yr arwr gan yr actores Americanaidd Julia Roberts, ac mi gafodd hi dipyn go lew o feirniadaeth am ei phortread o Kitty Kiernan. Roedd ei hacen ‘Wyddelig’ yn y ffilm ymhlith y rhai mwyaf chwerthinllyd yn hanes Hollywood yn ôl y beirniaid (ac mae hynny’n ddweud mawr). Yn ôl y cyfarwyddwr, Neil Jordan, roedd sicrhau Julia Roberts ar gyfer y rôl yn allweddol er mwyn ariannu’r prosiect gan mai hi oedd un o’r sêr mwyaf ar y pryd. Ond – yn ogystal â’r acen – roedd y ffocws ar fywyd carwriaethol Collins yn rhy Hollywoodaidd ym marn llawer.
Yn ein tŷ ni, fodd bynnag, mae gennym ni fwy o ddiddordeb na’r rhan fwyaf o wylwyr yng nghymeriad Kitty Kiernan oherwydd wrth i ni wylio’r ffilm, cefais wybod gan fy ngŵr fod Kitty wedi priodi cefnder pell iddo ar ôl i Michael Collins gael ei ladd. Sôn am fod ar ymylon hanes!
Pennod newydd i fam Martha, Jac a Sianco
A hithau eisoes yn enw cyfarwydd iawn i ddarllenwyr Cymraeg, mae’r awdur o Geredigion newydd gyhoeddi ei llyfrau cyntaf gyda gweisg Saesneg sy’n gwerthu’n rhyngwladol. Bu’n sôn wrth BARN am sut y digwyddodd hynny ac am rai o’r gwahaniaethau wrth weithio yn y ddwy iaith.
Anghytuno yr oedd Caryl Lewis a’i gŵr Aled pan gyrhaeddais i eu cartref yng Ngoginan, ger Aberystwyth. Roedd Caryl eisiau gosod y ‘tŷ glass’ newydd mewn un rhan o’r ardd ac Aled yn ffafrio rhan arall, felly roedd o’n brysur gyda’i ddigar Doosan oren yn clirio’r man hwnnw tra bu Caryl a minnau’n sgwrsio yn y gegin.
‘Paid edrych ar y mess,’ meddai wrth fy arwain i mewn i gegin fawr, liwgar sydd ddim yn llanast o gwbl, dim ond yn gegin fferm arferol gydag ôl tri o blant sydd â llond gwlad o ddiddordebau. O ddeall bod Caryl wedi bod yn teithio dros y wlad yn gyson ers pythefnos mae’n rhyfeddol o drefnus, ond dros ginio, dwi’n gweld bod Aled yn un o’r ffermwyr prin hynny sy’n amlwg wedi hen arfer golchi llestri. Mae’r ddau yn gwneud tîm da.
Mae Caryl wedi bod yn awdur prysur ers sbel, ond eleni, gyda tswnami o dri llyfr cwbl wahanol yn cael eu cyhoeddi gan weisg mawr, rhyngwladol, mae ei bywyd yn mynd i brysuro eto. Mae Drift, ar gyfer oedolion, eisoes yn y siopau gan wasg Penguin, Doubleday, felly hefyd Seed (Macmillan Children’s Books) a’r cyfieithiad Cymraeg, Hedyn (Lolfa), a fis Medi, bydd Puffin yn cyhoeddi ei llyfr lluniau i blant iau, The Boy Who Dreamed Dragons. Ond dyw hi ddim yn cael sôn llawer am hwnnw eto.
Cip ar weddill rhifyn Gorffennaf/Awst
Rhagolygon tywyll yr economi – Eurfyl ap Gwilym
Awstralia a’r frenhiniaeth – Andy Bell
Holi Menna Elfyn am ei chyfrol newydd – Rhiannon Marks
Cofio Harri Gwynn, ‘bardd y chwilen ddu’ – Meinir Evans
Pa win efo’r caws? – Shôn Williams
Nofio gwyllt ger y ffin – Elin Llwyd Morgan
Mwy o erthyglau am fro’r Brifwyl – awduron amrywiol
Cynnyrch diweddara’r gweisg a’r labeli – barn ein hadolygwyr
Gwyrdroi Roe v Wade – ymosodiad ar ferched
Daeth Gorffennaf – mis y gorffen Haf – ac er ein bod i gyd yn gobeithio nad felly fydd hi o ran y tywydd, mae rhyw deimlad o ddiwedd cyfnod yn perthyn i’r mis diwethaf.
Er nad oedd yn annisgwyl, mae’r sioc yn aros o weld dyfarniad Roe v Wade yn 1973 – blwyddyn fy ngeni, yn digwydd bod – yn cael ei wyrdroi gan Oruchaf Lys yr Unol Daleithiau, a fydd yn golygu y bydd o leiaf ugain o daleithiau naill ai’n gwahardd hawl menywod i gael erthyliad neu’n ei chyfyngu’n llym. Mae hyn yn sefyllfa gwbwl erchyll i ferched gyda chefnogwyr y penderfyniad yn pedlera’r hen syniad ein bod yn defnyddio erthyliad mewn modd ysgafn a difeddwl, fel dull atal cenhedlu neu ateb hawdd i broblem ddaru ni ei chreu ar ein pennau’n hunain.
Llond plât o Geredigion
Dwn i ddim amdanoch chi ond mae chwant gwledda arna i i nodi’r aduniad mwyaf erioed yn hanes y Brifwyl. Paratowch i sgwrsio a chwerthin dros baneidiau a phlateidiau – heb sôn am beintiau di-ri ym Mar Williams Parry. Ond cofiwch, y tu hwnt i’r Maes yn Nhregaron, fod yna atyniadau bwyd a diod gwych ar hyd a lled Ceredigion. A sôn am hyd a lled! Ydi wir, mae’r sir yn anferthol. Ond wedi tair blynedd o oedi, dyma’r cyfle perffaith i drefnu crwydr bwyd a diod rhyfeddol.
Mae’r amseru’n berffaith, hefyd, ar gyfer gloddest yng Ngheredigion. Wedi holl heriau’r pandemig, ceir arwyddion o lewyrch ym maes lletygarwch yr ardal. Felly ble mae dechrau’r daith? Beth am Lanbedr Pont Steffan, rhyw ugain munud o Dregaron?