Hydref 2019 / Rhifyn 681

Materion y mis

Y goedwig ar dân

Fforest law’r Amazon yw un o brif ecosystemau’r ddaear. Er bod cynnau tanau yn ddigwyddiad blynyddol yn nhymor sych Brasil mae’r cynnydd yn nifer y tanau yno – ac yn wir, dros y ffin ym Molifia hefyd – wedi bod yn syfrdanol eleni ac wedi ennyn ymateb chwyrn gan y gymuned ryngwladol wrth i’r actifydd egnïol, Greta Thunberg, ddatgan ‘bod ein cartref ar dân’.

Coedwig yr Amazon yw ‘ysgyfaint y ddaear’ ac mae ganddi swyddogaeth allweddol yn nyfodol y blaned gan ei bod yn ymddwyn fel storfa anferthol o garbon. Hebddi, byddai’n anodd iawn inni aros o fewn gofynion Cytundeb Paris a chadw cynnydd tymheredd y ddaear o dan +1.5°C – y lefel y cytunwyd arno fel un sy’n osgoi gyrru’r ddaear i stad ansefydlog.

Yn ogystal, mae gan y fforest law swyddogaeth allweddol arall wrth ein helpu i wrthsefyll effeithiau posib newid hinsawdd. Mewn gwledydd sydd wedi profi datgoedwigo ar raddfa enfawr gwelwn newidiadau syfrdanol i’w meicro-hinsawdd, trawsnewidiadau i’w tirwedd wrth i gyfraddau glaw leihau, ac effeithiau amgylcheddol, cymdeithasol ac economaidd.

Erin Llwyd Owain
Mwy
Darllen am ddim

‘Daw dydd y bydd mawr y rhai bychain’

Fel y gwyddoch yn dda – yn rhy dda efallai – fe fues i’n mynd ymlaen ac ymlaen ac ymlaen am Brexit yn y golofn hon yn ddi-baid am flynyddoedd. A minnau hefyd wedi sgwennu cymaint am y CAP – polisi amaeth yr Undeb Ewropeaidd – a’r pwysau sydd ar ffermwyr i arallgyfeirio, mae arnaf ofn mai fi sy’n gorfod arallgyfeirio am y misoedd nesaf. Nid oherwydd Brexit ond oherwydd gwaeledd. Rydw i’n derbyn triniaeth a fydd, gobeithio, yn fy ngalluogi i gael gwellhad o’r afiechyd cas hwnnw, lewcemia. Wn i ddim a fydd gen i’r egni am y tro i gyfrannu’n fisol i BARN. Caf weld.

Ond mae’n anodd tynnu cast o hen geffyl. A minnau yn yr ysbyty, rwyf newydd fod yn gwrando ar bodlediad Cymraeg oedd yn dal ar fy ap. Casglaf fod yr eitem yn mynd yn ôl i’r dyddiau twyllodrus hynny cyn refferendwm Ewrop yn 2016 pan oedd y Brexitwyr yn dadlau’n dalog y byddai gadael yr UE yn broses syml a di-lol. Yn y podlediad penodol hwn cyfeiriwyd at rywbeth o’r enw GATT 24 a fyddai’n caniatáu i ffermwyr Prydain – a diwydiant drwy’r trwch – fasnachu’n ddirwystr a di-dreth efo gweddill Ewrop.

Beth bynnag ddaw, fe wyddom erbyn hyn nad yw ymddatod ac ymwahanu oddi wrth bartneriaeth sydd wedi para am dros ddeugain mlynedd yn fater hawdd. Dyna pam mai gadael Ewrop oedd y peth olaf ar feddwl Margaret Thatcher pan oedd hi’n Brif Weinidog – er mor hoff oedd hi o fygwth yr Undeb efo’i bag llaw a’i thafod. Dywedodd yr Arglwydd Powell o Bayswater, a fu wrth ei deheulaw yn ystod ei sgarmesoedd ffyrnicaf yn Ewrop drwy gydol y 1980au, mai gadael yr UE fyddai’r peth olaf y byddai hi wedi ei wneud. Ymladd yn galed oddi mewn i’r Undeb oedd ei dull hi o sicrhau’r telerau gorau i Brydain. A fyddai hi byth bythoedd, meddai’r Arglwydd, wedi ystyried cynnal refferendwm ar adael neu aros yn Ewrop. Ddim dros ei chrogi.

Dafydd Ab Iago
Darllen am ddim

Paranoia’r plismyn iaith

Pan sgrifennodd un o’n Haelodau Cynulliad ar ei chyfrif Facebook yn ddiweddar fod y bobol sy’n mynnu cywiro ei Chymraeg yn gyhoeddus yn gwneud iddi deimlo fel petai yn ôl yn yr ysgol, yn cael ei bychanu gan rai wrth iddi fynnu rhoi cynnig ar siarad yr iaith a chymdeithasu yn y Gymraeg mewn ardal ble nad oedd hynny’n hawdd ar y pryd, roedd yr ymatebion yn niferus. Rhai yn groch, rhai yn friwedig, rhai yn hirddioddefus a rhai bellach yn gallu chwerthin ar ben yr ‘heddlu iaith’ a’u llaw farw ar iaith sy’n mynnu byw.

Yn yr un modd, ar y cyfrif Facebook Arwyddion Cymraeg Crap yn ddiweddar, gadawyd neges fer a syml yn dweud bod y grŵp yn ‘arfer bod yn hwyl’. Nodi yr oedd y negesydd fod y grŵp yn cynnwys mwy a mwy o gwynion am arwyddion neu am iaith sy’n cynnwys camgymeriadau mor bitw nes nad oedd hi prin yn werth tynnu sylw atynt. Hollti blew a phigo chwain, mewn geiriau eraill.

Beca Brown
Mwy
Celf

Tro newydd ar y traddodiadol

Adolygiad o arddangosfa ‘Aelwyd’ yng Nghanolfan Grefft Rhuthun

Cartref Sais yw ei gastell, meddir, ond yn Gymraeg mae naws mwy benywaidd a heddychlon i’r gair ‘aelwyd’, sy’n cyfleu lle cartrefol, cynnes a chroesawgar. Pan gafodd Elen Bonner – gwraig ifanc sydd wedi byw yng nghefn gwlad ar hyd ei hoes – gomisiwn gan Ganolfan Grefft Rhuthun i drefnu arddangosfa o waith gan wneuthurwyr o Gymru, dyma’r gair a ddaeth i’w meddwl yn syth. Ond er bod ‘aelwyd’ yn un o’r geiriau allweddol hynny sydd ynghlwm wrth ein syniadaeth am ddiwylliant a thraddodiad Cymreig, dengys yr arddangosfa fod modd ei ynganu ag acen gyfoes.

Gellir rhannu’r darnau yn ddau gategori, y rhai sy’n bennaf yn weithiau celf a’r rhai ymarferol, y gellid eu defnyddio bob dydd.

Ceridwen Lloyd-Morgan
Mwy
Prif Erthygl

Kulturkampf!

Gwleidyddiaeth y Deyrnas Gyfunol a’r Rhyfel Diwylliannol

Wrth geisio darogan beth fydd wedi digwydd yng ngwleidyddiaeth Prydain erbyn i’r rhifyn hwn o Barn weld golau dydd, mae’r cwestiynau yn ddiddiwedd a’r posibiliadau bron â bod yn ddihysbydd. Mae hynny, wrth gwrs, yn golygu ei bod yn anos o lawer i’r colofnydd gwleidyddol hwn osgoi gwneud ffŵl ohono’i hunan. Eto i gyd, mantais ysgrifennu colofn ar wleidyddiaeth gyfoes sy’n dilyn rhythm gwahanol i’r arfer yw bod modd camu yn ôl oddi wrth y berw a’r gwallgofrwydd beunyddiol a cheisio cymryd golwg fwy oeraidd ar y cyfan. Ac yn wir, go brin y bu erioed fwy o angen am wneud hynny wrth i wleidyddiaeth y wladwriaeth redeg fel rhyw gar gwyllt o’n blaenau.

Yn gynyddol rwyf o’r farn mai’r unig ffordd i wneud synnwyr o’r cyfan yw cydnabod ein bod bellach yn byw drwy’r hyn y mae’r Almaenwyr yn ei alw’n kulturkampf, neu ryfel diwylliannol.

Richard Wyn Jones
Mwy

Cip ar weddill y rhifyn

Ymosod ar olew Sawdi – Brieg Powel
Tsieina – gwlad y cynnydd carlamus – Karl Davies
Poblogrwydd ‘Calon Lân’ – Rhidian Griffiths
Job y Bardd Cenedlaethol – Ifor ap Glyn
Gwinoedd Awstralia yn y cês – Shôn Williams
Rygbi peryglus – Vaughan Hughes
‘No petrol for 12 miles’ – Catrin Evans
Cofio Robyn Léwis, Delyth George a Gwyn Pierce Owen – Myrddin ap Dafydd, William Gwyn ac Alun Mummery

…a llawer mwy. Mynnwch eich copi yn awr.

Mwy

Annus mirabilis T.H. Parry-Williams

Ganrif union yn ôl i’r mis hwn y cychwynnodd T. H. Parry-Williams ar ei astudiaethau fel myfyriwr gwyddonol israddedig yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, ar ôl ymddiswyddo fel darlithydd yn yr Adran Gymraeg. Ei fwriad maes o law oedd mynd yn ei flaen i astudio meddygaeth yn ysgol feddygol Ysbyty St Bartholomew yn Llundain. Ar ôl cael ei siomi gan benderfyniad Cyngor y Coleg i ohirio llenwi’r Gadair Gymraeg a swydd Pennaeth yr Adran am bron i flwyddyn, ac yntau wedi treulio’r pum mlynedd flaenorol yn ddarlithydd yn yr Adran, magodd ddigon o blwc i gefnu ar faes iaith a llên am y tro a newid cwrs ei yrfa.

Mae’r amgylchiadau a arweiniodd at y cam beiddgar hwnnw ganddo bellach yn rhan o chwedloniaeth yr Adrannau Cymraeg. Am iddo gofrestru fel gwrthwynebydd cydwybodol yn ystod y Rhyfel Mawr, profodd gasineb ac erledigaeth pan oedd yn ymgeisydd am hen Gadair Edward Anwyl wedi i honno gael ei hysbysebu yn haf 1919.

Bleddyn Owen Huws
Mwy