Mae sefyllfa Unoliaethwyr y chwe sir yn anobeithiol a thrasig. Dyna ddengys gwybodaeth y bu’r awdur yn gyd-gyfrifol am ei chanfod. Nid yw teyrngarwch y rhai yn y Gogledd sy’n uniaethu â Phrydain yn cyfateb i’r farn yng ngweddill y Deyrnas am bwysigrwydd y dalaith o fewn yr Undeb na lleoliad y ffin.
Byddwch yn onest! Beth yw eich ymateb cyntaf i’r frawddeg ganlynol? Mae yna argyfwng gwleidyddol yng Ngogledd Iwerddon. Ydych chi’n awchu am gael gwybod mwy, tybed? Ynteu ydych chi’n rowlio’ch llygaid gan ebychu o dan eich gwynt rywbeth i’r perwyl ‘wrth gwrs bod ’na!’
Wrth reswm, mae darllenwyr BARN yn griw chwilfrydig ac effro, felly mae’n siŵr y bydd rhai ohonoch eisoes yn hyddysg yn yr holl hanes. Mae yna hyd yn oed bosibilrwydd bychan y bydd yr argyfwng presennol wedi troi’n stori fawr yn y cyfryngau torfol erbyn i’r rhifyn presennol o’r cylchgrawn eich cyrraedd ac y bydd pawb wedi dysgu mwy, hyd yn oed o’u hanfodd.
Serch hynny, petawn i’n gorfod darogan, ac o geisio mesur lefel diddordeb yn y digwyddiadau diweddaraf yng ngwleidyddiaeth Gogledd Iwerddon ar ystod yn ymestyn o ‘Awchus i wybod mwy’ ar un pegwn at ‘Cwbl ddi-hid’ ar y pegwn arall, rwy’n tybio y bydd y rhan fwyaf ohonom yng Nghymru yn gogwyddo mwy at yr ail. Ychydig iawn sydd â diddordeb yn hynt y chwe sir yng ngogledd-ddwyrain ynys Iwerddon. Ac nid dim ond yng Nghymru, chwaith. Mae’n wir ar draws gweddill ynys Prydain hefyd.
Nid oes dim byd newydd yn hyn. Cyn i’r broses heddwch ddod i fwcl, roedd y mwyafrif llethol o drigolion yr ynys hon yn llwyddo i anwybyddu’r trais oedd yn rhan o fywyd beunyddiol cymunedau Gogledd Iwerddon. Byddai angen digwyddiad arbennig o erchyll – neu, wrth gwrs, bom ar y ‘tir mawr’ Prydeinig – cyn ein bod yn cymryd sylw.
