Mawrth 2019 / Rhifyn 674

Sais a fagwyd yn Rhydychen yw Philip Huckin. Treuliodd dros 30 mlynedd fel athro ysgol uwchradd mewn gwahanol rannau o Loegr yn dysgu celf a dylunio. Ond tua diwedd ei yrfa ym myd addysg, cryfhaodd ei awydd i ddychwelyd i Gymru, lle’r oedd wedi bod yn fyfyriwr yn ôl yn y 1970au. Yn Aberystwyth y gwnaethai ei radd gyntaf, mewn celf a hanes, a gydol ei yrfa bu’n dod yn ôl yn gyson i Geredigion am wyliau gyda’i deulu gan fanteisio ar bob cyfle i beintio tirlun a oedd wedi ei gyfareddu yn ystod ei ddyddiau coleg.

Pan fu farw ei wraig yn ganol oed, ac yntau’n dod i’r penderfyniad fod arno angen symud o Swydd Lincoln a chael dechrau newydd yn rhywle arall, Cymru – a Cheredigion yn benodol – oedd y dewis naturiol. ‘Roedd fel petai’r tirwedd yn fy ngalw yn ôl,’ meddai.

Fel llawer o rai eraill, roeddwn yn siomedig iawn o ddeall bod Gweinidog yr Iaith Gymraeg yn gollwng cynlluniau i gyflwyno deddfwriaeth newydd i ategu ein huchelgais i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn canol y ganrif.

Mae’r gweinidog yn dadlau y gellir gwneud llawer heb ddeddfwriaeth. Mae hi’n iawn. Gellir gwneud llawer. Ac, yn sicr, fel Comisiynydd Iaith newydd bydd Aled Roberts yn chwa o awyr iach mewn swydd nad yw wedi llwyddo i wneud llawer mwy hyd yma na chynyddu biwrocratiaeth ddiflas ar gyfer ymgyrchwyr, ond sydd bron yn gwbl amherthnasol i’r gweddill ohonom sy’n ceisio defnyddio’r iaith yn ein bywydau bob dydd.

Heb y ddeddfwriaeth hon, mae’n anodd gweld sut y gellir cyflawni targed y miliwn mewn unrhyw fodd. Nid yw’r cyfle i roi polisi iaith ar sylfeini newydd wedi ei golli. Ond mae wedi cael ei daflu o’r neilltu. Ac nid ymddengys i’r gweinidog ddeall hyn. Nid ymddengys ei bod yn llawn sylweddoli sut y bydd y camgymeriad hwn yn effeithio ar ei pholisi hi ei hun.

Pan gefais fy herio ynghylch yr angen am ddeddfwriaeth newydd gan Vaughan Roderick ar Raglen Sunday Supplement ar Radio Wales, dywedwyd bod gan Tesco arwyddion dwyieithog yn eu siopau. Mae’n wir. Mae ganddynt lot fawr o arwyddion o’r fath. Ond nid oes ganddynt unrhyw elfen o ddwyieithrwydd ar yr app lle mae llawer ohonom yn gwneud ein siopa. Nid oes ychwaith fanc â phresenoldeb dwyieithog ar-lein, nac unrhyw ffordd i archebu teithiau, nac app siopa ar-lein nac unrhyw app gwasanaethau y tu allan i’r sector cyhoeddus. Ac ni fydd bellach unrhyw ddeddfwriaeth yn sail i ddull statudol newydd o gyflwyno gwasanaethau sy’n cynyddol symud ar-lein. Yn fyr, mae gennym ddeddfwriaeth yr 20g. sy’n ceisio delio â heriau’r 21g. Roedd yn annigonol pan gafodd ei derbyn, a heddiw mae’n anobeithiol o amherthnasol i’n hanghenion yn y dyfodol.