Mawrth 2020 / Rhifyn 686

Mae Rose Caldwell yn fam i ddwy o ferched yn eu harddegau, ac fel y cyfaddefodd mewn erthygl bapur newydd yn ddiweddar mae’n poeni amdanyn nhw drwy’r amser. ‘Mae bod yn ferch ifanc yn heriol bob dydd,’ meddai, ‘a dyw hyn ddim yn iawn.’

Mae’n bosib y bydd unrhyw fam neu dad sy’n darllen y golofn hon yn gallu uniaethu gyda’i hofnau, ond mae’n wir dweud bod gan Rose Caldwell fwy o reswm i bryderu a thystiolaeth yn gefn i hynny. Yn ei gwaith bob dydd hi yw prif weithredydd Plan International UK, elusen sy’n gofalu am fuddiannau plant – yn enwedig merched – gan gyhoeddi adroddiadau cyson am les pobl ifanc yn ein cymdeithas. Ac mae adroddiad diweddaraf Plan yn agoriad llygad i’r sawl sy’n ei ddarllen ac i unrhyw sefydliad neu awdurdod sydd â chyfrifoldeb am safon byw pobl ifanc. Y neges sylfaenol yw nad yw merched o oedran 14–25 yn teimlo’n ddiogel o fewn ein cymunedau.

Mae cyfuniad o dri pheth sy’n gwneud y llywodraeth newydd yn Llundain yn un gwbl wahanol ei hanian i’w rhagflaenwyr a gorau po gyntaf inni i gyd sylweddoli hynny.

Yn gyntaf, ac yn fwyaf amlwg, mae gan Boris Johnson fwyafrif braf dros ei wrthwynebwyr. Yn wir, mewn termau ymarferol mae ei fwyafrif yn sylweddol uwch nag y mae’r rhifyddeg seneddol foel (80 sedd) yn ei awgrymu gan fod yna bellach 163 o seddi’n gwahanu’r Torïaid oddi wrth Lafur yn Nhŷ’r Cyffredin. Yn ymarferol, felly, er mwyn disodli’r Ceidwadwyr fe fydd yn rhaid i Lafur ddisodli’r SNP yn llwyr yn yr Alban ac ennill seddi ychwanegol yn Lloegr, neu ennill toreth o seddi ychwanegol yn Lloegr er mwyn gallu ffurfio llywodraeth glymblaid mewn cydweithrediad â’r SNP. Ac ar hyn o bryd, mae’r naill bosibiliad yn ymddangos yr un mor annhebygol a’r llall.

Wrth reswm, ni ddylid diystyru’r posibiliad y bydd anffawd neu sgandal neu dwpdra’n llorio’r Lothario penfelyn sydd bellach yn arwain y wladwriaeth. Ond y pwynt ydi mai hunan-niwed yn hytrach na gweithredoedd y brif wrthblaid ydi’r bygythiad go iawn i’w oruchafiaeth. O ran yr wrthblaid honno, yr unig gwestiwn o bwys yw a ydynt ar fin ethol fersiwn Llafur o William Hague, Iain Duncan Smith neu Michael Howard? Dim ond yr optimist mwyaf unllygeidiog allai fyth gredu y bydd yr arweinydd newydd yn Brif Weinidog.

Pa ryfedd, felly, fod y gweision sifil yn Llundain bellach yn synio’n gyhoeddus am y llywodraeth newydd fel llywodraeth a fydd mewn grym am ddegawd o leiaf? Ar ôl pedair blynedd pan fu cynllunio am fwy na deng niwrnod ar y tro’n anodd, mae hyn ynddo’i hunan yn dro ar fyd.

Yn ei ragair i’r llyfr a gyhoeddwyd i gyd-fynd â’r arddangosfa Refuge and Renewal: Migration and British Art, dan yr un teitl, mae’r curadur Peter Wakelin yn hel atgofion am ymweld, yn fachgen ifanc, â thŷ cymydog yn Ystradgynlais. Yno fe ddaeth wyneb yn wyneb â’r dylunydd Georg Adams-Teltscher, a oedd wedi astudio yn ysgol gelf y Bauhaus yn Weimar y 1920au. Esbonia Wakelin sut yr oedd siarad ag un o gyn-fyfyrwyr y Bauhaus ‘fel ymestyn allan a chyffwrdd y lleuad’, gan fod y Bauhaus mor bresennol â’r lleuad yn ei ddychymyg ef. Rywsut, agorodd drysau’r byd i’r llanc. Ac felly yr eginodd prosiect oes o archwilio, drwy brism celfyddyd weledol a’i hanes, y cysyniad o fyd sydd ar newid, byd sy’n llai nag yr ydym yn aml yn tybio, ac sy’n cuddio pocedi o fydoedd estron ym mhob man yr edrychwch, hynny yw os mynnwch edrych.

Mae’r arddangosfa sydd ar fin agor yn MOMA Machynlleth wedi datblygu o astudiaeth hir-dymor Wakelin o’r themâu hyn.