Medi 2022 / Rhifyn 716

Wrth feirniadu Gwobr Goffa Daniel Owen, o bob dim, y gwelodd Emyr Llywelyn yn dda i gystwyo a fflangellu’n ddidrugaredd yr hyn a welai ef fel gorddefnydd niweidiol o’r Saesneg yn y nofel a ddyfarnwyd yn gyntaf, gyda chanmoliaeth uchel, gan ei gyd-feirniaid yn Nhregaron. Mae hynny’n eironig tu hwnt o gofio bod y llinellau o nofelau Daniel Owen y mae’r mwyafrif o ’nghenhedlaeth i yn dal i’w cofio yn cynnwys ymadroddion Saesneg. Dyna i chi Wil Bryan, mewn cymdeithas a oedd yn drwm dan ddylanwad caeth y capel, yn pwysleisio’n wastadol yr angen i bobl fod yn ‘true to Nature’. Ac efo’r geiriau ‘to be sure’, yn ei Saesneg prin, y byddai’r hen batriarch Tomos Bartley, cymeriad hollol wahanol i’r ifanc a’r ysgafala Wil, yn atalnodi pob gosodiad o’i eiddo. Ar yr un pryd, cyn iddi gael ei thröedigaeth mae Daniel Owen yn cyfleu diffyg sylwedd Susi Trefor drwy ei hoffter o arfer termau Saesneg ffasiynol y dydd.

Er bod arlwy’r eisteddfodau AmGen wedi gwneud gwaith neilltuol yn cadw’r fflam ynghyn am ddwy flynedd, credaf fy mod i’n siarad ar ran cenedl gyfan pan ddywedaf ei fod yn llawenydd i’r galon clywed yr hen gyfarchion mewn cae newydd: ‘’Dach chi yma am yr wsos?’, ‘Carafan ’ta pabell?’neu ‘Dwi angen wellingtons?’ A do, cafwyd croeso twymgalon gan Geredigion, croeso a sicrhaodd ein bod yn falch ein bod yn cael cyfle, os caf aralleirio Swnami, i ailuno, ailgydio ac aildanio.

Cafwyd arwydd o’r hyn oedd i ddod ar dudalen Instagram S4C ar y dydd Gwener cyntaf gan neb llai na Sage Todz yn ei grys pêl-droed Cymru, wrth iddo ganu ei fersiwn ei hun o ‘Yma o Hyd’ dan lythrennau mawr coch trawiadol yr ŵyl ar faes Tregaron. Dyma fersiwn newydd hypnotig a rhythmig o ail anthem y Gymru newydd gan artist cyffrous sy’n prysur wneud enw iddo’i hun. Ddeuddydd yn ddiweddarach, ar y nos Sul, tro’r fersiwn wreiddiol oedd hi i atseinio dros y wlad. Roedd bod o flaen Llwyfan y Maes ymysg un o dorfeydd mwya’r wythnos yn deimlad anhygoel.

I’r Indiaid, mae cael dathlu 75 mlynedd o annibyniaeth a democratiaeth yn destun balchder. Ond beth tybed fydd hynt y Weriniaeth am y tri chwarter canrif nesaf?

Fe wnaeth Prif Weinidog cyntaf India annibynnol, Nehru, fugeilio’r wlad yn ofalus trwy ei blynyddoedd cynnar a chreu’r sefydliadau gwydn sydd wedi galluogi trosglwyddo grym yn heddychlon o etholiad i etholiad. Fodd bynnag, etifeddodd India gan Brydain y system etholiadol wallus ‘Cyntaf i’r Felin’ sy’n caniatáu llywodraeth fwyafrifol gyda lleiafrif o’r bleidlais, gan ei chadw. Mae plaid y Prif Weinidog presennol, Narendra Modi, wedi elwa’n ddeheuig ar hyn gan hybu ideoleg wleidyddol Hindutva a llwyddo i ennill un mwyafrif seneddol ar ôl y llall ar lai na 40% o’r bleidlais. Roedd sylfaenwyr yr India annibynnol yn sylweddoli bod undod ac amrywiaeth ill dau yn bethau peryglus o fynd â nhw i eithafion, a bu’r ddemocratiaeth yn ofalus i gydbwyso undod cenedlaethol gyda rhaglen gref o ddatganoli sydd wedi galluogi amrywiaeth ieithyddol, diwylliannol a chrefyddol y wlad i ffynnu. Dylai llywodraeth Modi geisio deall y cydbwysedd hwn...