Mehefin 2020 / Rhifyn 689

Materion y mis

Y gwasanaeth iechyd ac arian elusen

Fel rhywun sy’n hoff o ddilyn y cyfryngau cymdeithasol am resymau addysgol ac adloniannol, mi ydw i wedi gweld mwy na fy siâr yn ddiweddar o ffrindiau a chydnabod yn llyncu wy amrwd, wedyn llwyaid o siwgr, wedyn crogiad o’r ddiod gadarn cyn enwebu ffrindiau i wneud yr un peth.

Her codi arian sydd wedi mynd yn ‘feiral’ yw hon, a’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol sy’n derbyn yr arian. Cyn imi ddechrau swnio’n ddiflas a phregethwrol, mi ddylwn gyfaddef bod ambell fideo o’r fath yn ddigon doniol – ond ddim yn ddigon doniol imi ystyried ymgymryd â’r fath her fy hun chwaith!

Mae cyfraniadau tuag at y GIG wedi cynyddu’n enfawr yn ddiweddar, gyda bron £117 miliwn wedi ei godi trwy gyfraniadau elusennol ers dechrau’r pandemig yn y DU. Ond arhoswch. Onid cyllid y wlad, trwy drethi a chyfraniadau yswiriant gwladol, a ddylai fod yn ariannu’r GIG llawn?

Catrin Elis Williams
Mwy

Rhwng y cyfarwydd a’r cyfoes

Adolygiad o sioe amlgyfrwng ar-lein Eddie Ladd ‘FY YNYS LAS’ (Theatr Genedlaethol Cymru/National Theatre Wales)

Hunanynysu. Cyfnod cloi. Teams a Zoom. Ymbellhau cymdeithasol. Prin fod angen esbonio’r un o’r termau hyn bellach. Croeso i’r byd newydd.

Ar un olwg, dychwelyd i hen fyd ac i’w hen gynefin a wna Eddie Ladd yn y perfformiad hwn, ac eto, o ystyried hanes yr artist, fuasai hi ddim wedi bod yn od o beth i gynulleidfa wylio’r cyflwyniad mewn cyfnod ‘normal’. Cyfuno’r cyfarwydd a’r anghyfarwydd; gwneud yr amlgyfrwng yn normal; defnyddio technoleg, a chynnwys y corff ei hun fel cyfrwng – mae’r elfennau hyn oll yn nodweddiadol o’i gwaith, ac nid yw Fy Ynys Las yn eithriad.
Ni, fel cynulleidfa, ydi’r eithriad.

Trwy Facebook Live y gwelsom ni hyn, ar ein gliniaduron, ein ffonau, ar ein soffas, yn ein gwelyau, yn ein dillad bob dydd, yn ein pyjamas, am wn i. Am mai peth fel hyn, rŵan, ydi ‘mynd i’r theatr’.

Meg Elis
Mwy
Cerdd

Chwyldro sonig ac alawon bachog

Adolygiad o ‘MAP MEDDWL’ Yr Eira

Am flynyddoedd, brawd bach i Sŵnami oedd Yr Eira. Nid Gareth yn unig ddywedodd hynny; dyma gyfaddefiad y band eu hunain hefyd. Nhw oedd yr ail ar y rhestr, a’r rhai a oedd yn canu ‘Elin’ er mwyn cynhesu’r gynulleidfa. Ond yn 2017, wrth iddynt ryddhau eu albwm cyntaf, Toddi, mi ddangosodd y pedwar nad dyna’n unig oedd eu bwriad nhw.

Os oedd Toddi yn drobwynt o ran sylwedd ac o ran sylwadaeth bersonol a diwylliannol, mae eu hail albwm, Map Meddwl (I Ka Ching), yn cynrychioli trobwynt o fath gwahanol. Chwyldro sonig a geir yma y tro hwn, wrth i’r band fynd i arbrofi gyda synau electronig a naws mwy seicedelig i’r gitârs a’r harmonïau lleisiol. Fodd bynnag, mae’n glod iddynt nad ydi hynny’n golygu eu bod nhw wedi colli eu clust am alawon a chytganau anhygoel o fachog.

Gethin Griffiths
Mwy

Dewis geiriau mewn dyddiau dreng

Sloganau ac ystrydebau: tydi cyfnod y Covid ddim wedi bod yn brin o’r rheini. O ‘Arhoswch Adref’ i ‘Byddwch yn Wyliadwrus’ – yr ail yn achos Lloegr, wrth i Boris lacio rheolau’r cyfyngu gan anwybyddu arweinwyr Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn ei ffordd imperialaidd, ffug-ffwlcynnaidd ei hun.

O ran ystrydebau, bu ‘Daw eto haul ar fryn’ yn un eironig o anaddas a ninnau’n mwynhau gwanwyn annhymhorol o braf, a diffyg glaw yn fwy o destun pryder (nid i mi’n bersonol, chwaith) wrth i’r haul barhau i dywynnu, heb sylwi dim ar broblemau’r byd.

Fel efo’r rhan fwyaf o ystrydebau, tydi pobol ddim mewn gwirionedd yn meddwl am yr ystyr, dim ond eu hiladrodd fel poli-parot gan feddwl eu bod nhw’n rhannu cysur neu ryw ddoethineb mawr. Nodio ryw gytundeb niwlog sydd gallaf, dwi’n gwybod, ond weithiau dwi’n ei chael hi’n anodd cau fy ngheg. Pan fydd pobol yn cymharu’r sefyllfa bresennol â Llyfr Glas Nebo, er enghraifft.

Elin Llwyd Morgan
Mwy
Darllen am ddim

Bod mewn dau le ar unwaith – gwlad ymddiriedaeth a gwlad diffyg ymddiriedaeth

Mae miloedd ar filoedd ohonom dros yr wythnosau rhyfedd diwethaf wedi defnyddio technolegau cyfathrebu megis Zoom a Teams i weithio o’n cartrefi gan barhau i fod mewn cysylltiad â’n cyd-weithwyr. Ac nid o’n cartrefi yn unig y mae modd gwneud hynny. Mae ein colofnydd 1,200 o filltiroedd o’i gartref a’i waith yng Nghaerdydd. Neu a ydi o?

Fel y gwŷr darllenwyr cyson BARN, rydw i’n byw trwy gyfnod y Gofid Mawr yn Norwy. Ond a bod yn gwbl onest, mae pethau ychydig yn fwy cymhleth na hynny hefyd. Er fy mod yn encilio ar lan Oslofjord, rwy’n parhau i weithio ‘yng Nghymru’ – neu o leiaf rwy’n ymuno mewn cyfarfodydd rhithiol hefo cyd-weithwyr sydd, y rhan fwyaf ohonynt, yn encilio mewn gwahanol dai a fflatiau yng Nghaerdydd a’r cyffiniau. Felly mewn gwirionedd, mae’n teimlo fel pe bawn yn byw yn Norwy ac yng Nghymru ar y un pryd (gadawaf i’r beirdd a’r athronwyr geisio egluro cyflwr enaid o’r fath).

Canlyniad naturiol hyn yw fy mod byth a hefyd yn cymharu’r ymateb yn y ddwy wlad – ac ymateb y ddwy wladwriaeth – i’r argyfwng. Pa gasgliadau yr wyf wedi eu cyrraedd? Gadewch imi ddechrau trwy adrodd gair o brofiad.

Bythefnos yn ôl daeth cyd-weithwraig o Gaerdydd i gysylltiad ac yng nghanol trafodaeth am ryw fanylyn diflas, biwrocrataidd neu’i gilydd fe drodd y sgwrs at hynt ei phlant hi yn un o ysgolion cyfun mawr cyfrwng Saesneg gogledd Caerdydd o’i gymharu â hynt fy rhai innau yma yn ysgol Frogn. Erbyn deall, roedd (ac mae) ei phlant hi, ill dau yn eu harddegau, yn ei chael hi’n anodd, anodd. Doedd dim trefn, dim patrwm ac, o’r herwydd, dim diddordeb a dim parodrwydd i ddygnu arni a gweithio. Roedd fy nghyfeilles wedi cyrraedd pen ei thennyn ac yn anobeithio’n llwyr.

Richard Wyn Jones
Darllen am ddim
Materion y mis

Croesawu Senedd ond dim Cyfiawnder eto

Yng nghanol y Covid, collwyd y Cynulliad. Senedd sydd gan Gymru erbyn hyn ym Mae Caerdydd, neu ‘Welsh Parliament’ yn ôl y cyfieithiad swyddogol diangen. Dyma newyddion a ddylai godi calon pob Cymro.

Ond mae’r enw newydd, ‘Senedd Cymru’, hefyd yn codi cwestiynau sylfaenol ynglŷn â’r setliad datganoli presennol. Pa Senedd deilwng o’r enw sydd heb bwerau deddfu llawn yn y maes cyfiawnder? Yr hydref diwethaf, cafwyd adroddiad manwl gan gomisiwn annibynnol, o dan arweiniad yr Arglwydd Thomas o Gwmgïedd, yn argymell y dylai Cymru gael ei chyfundrefn gyfiawnder ei hun. Yn ôl y comisiwn, roedd parhau i geisio rhannu’r un gyfundrefn â Lloegr yn ‘gymhleth’ ac yn ‘aneffeithlon’ ers i bwerau ym meysydd iechyd, addysg a gofal cymdeithasol gael eu datganoli. Gwrthodwyd yr argymhelliad cwbl synhwyrol hwn yn syth gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol heb gynnig unrhyw reswm a oedd yn gwneud cyfiawnder â manylder yr adroddiad.

Gwion Lewis
Mwy

Cip ar weddill rhifyn Mehefin

Salmond a’r pleidiau ‘sblit’ – Will Patterson
SO – yr Aelod Annibynnol dros Ferthyr – Andrew Misell
Cristnogaeth a’r pandemig – Cynog Dafis
Parciau i bawb – Catrin Evans
Thomas Lewis – y cenhadwr esgymun – Wil Aaron
Llythyrau dadlennol at Caradog Prichard – Menna Baines
Swigod rhyddid – Beca Brown
Teyrngedau i Dafydd Alun Jones/D.T. Davies/Dafydd Huws/Tedi Millward – Vaughan Hughes/Ioan Wyn Evans/Martin Huws/Bleddyn Owen Huws

…a llawer mwy. Mynnwch eich copi yn awr.

Mwy

‘Eich stori chi yw ein stori ni’

Y tu allan i dref fechan Midleton yn Swydd Corc mae cerflun wedi ei lunio o ddur gloyw, ar ffurf cylch o blu sy’n cynrychioli penwisg cenhedloedd a llwythau brodorol America (‘Indiaid’ y ffilmiau cowboi). Mae’r cerflun trawiadol ym Mharc Ballic yn dathlu’r berthynas annisgwyl rhwng pobl Iwerddon a phobl cenedl y Choctaw yn Oklahoma, perthynas arbennig sy’n mynd yn ôl i’r bedwaredd ganrif ar bymtheg ac sydd wedi dod i’r amlwg unwaith eto yn sgil pla Covid-19. Mae’n stori i godi calon.

Yn 1847 fe glywodd y Choctaw am y Newyn Mawr a oedd yn lladd cannoedd o filoedd o Wyddelod – ac er eu bod yn bobl dlawd iawn eu hunain, ac yn dioddef o bob math o broblemau gan gynnwys newyn, fe aethon nhw ati i godi arian, gan lwyddo i gasglu $170 i brynu bwyd i’w anfon dros y môr i Iwerddon. Yn y dyddiau hynny roedd hwn yn swm enfawr, ac roedd hi’n weithred hynod.

Bethan Kilfoil
Mwy