Rhagfyr 2011 i Ionawr 2012

Ydi, mae’r rhifyn dwbl wedi cyrraedd, yn llawn dop o erthyglau gwych. Bethan Kilfoil yn sôn am Arlywydd newydd Iwerddon, Tweli Griffiths yn cofio’i gyfweliad rhyfeddol gyda Gadaffi, a’r Dyn Mynd a Dwad yn ail-fyw ei daith ddiweddar ar draws yr Unol Daleithiau. Yn nes at adref, mae Dafydd Hughes yn dweud hanes CPD Bangor wrth iddynt ffarwelio â’u cartref hanesyddol yn Ffordd Farrar. Daw diwedd blwyddyn â chyfle i edrych yn ôl – Simon Brooks, Alun Wyn Bevan, Kate Crockett, Lowri Haf Cooke a Pwyll ap Siôn sy’n cloriannu gwleidyddiaeth, chwaraeon a chelfyddydau Cymru 2011. Ar nodyn Nadoligaidd mae Bethan Jones Parry yn olrhain hanes ‘Dawel Nos’, a Nia Roberts yn trafod mins peis. Rhaid ichi ddarllen Barn i gael barn ein hadolygwyr am lyfrau newydd y Nadolig – pa well canllaw wrth wneud eich siopa? Ac un rheswm da arall i ddarllen y rhifyn o glawr i glawr – er mwyn gwneud ein Cwis Nadolig a chael cyfle i ennill gwobr ardderchog!

Lloegr yn deffro

Richard Wyn Jones

Hyd yma, Lloegr fu enigma mawr y broses ddatganoli. Fyth ers i’r syniad o ddatganoli grym i gyw-seneddau yng Nghymru a’r Alban ddechrau cael ei wyntyllu o ddifrif, tua diwedd y 1960au, bu rhai’n rhybuddio – ac yn rhybuddio’n daer hefyd – mai canlyniad hyn oll fyddai deffro Lloegr.

Richard Wyn Jones
Mwy

Rhodri Talfan Davies – Bos Newydd Y Bîb

Sioned Williams

Nid pawb fyddai eisiau bod yn gyfarwyddwr BBC Cymru yn y dyddiau helyntus yma. Ond mae Rhodri Talfan Davies yn barod am yr her. Bu’n sôn wrth Barn am ei gynlluniau, am y toriadau diweddar, am y bartneriaeth newydd gydag S4C, am ei benderfyniad i barhau i fyw yn Lloegr ac am y profiad o fod yn aelod o deulu mwyaf dylanwadol y byd cyfryngol Cymreig.

Sioned Williams
Mwy

Bill Shankly a Tom Parry

Derec Llwyd Morgan

Wrth annerch glasfyfyrwyr ar ddechrau blwyddyn academaidd gynt, codais fy nhestun fwy nag unwaith o’r bennod honno yn Rhys Lewis, ‘Thomas Bartley ar Addysg Athrofâol’, lle mae Thomas yn gofyn cwestiynau lletchwith am natur a diben y ddysg a geid yng Ngholeg y Bala. Codais fy nhestun fwy nag unwaith hefyd o’r efengyl yn ôl Bill Shankly, rheolwr gwreiddiolaf tîm pêl-droed Lerpwl, – nid yr adnod enwog honno a fynn fod pêl-droed yn bwysicach na bywyd a marwolaeth, eithr honno lle dywed na fu ef erioed mewn coleg, a chan hynny fod yn rhaid iddo ddefnyddio’i ymennydd. Wrth reswm, yn fy areithiau Shanklïaidd, wfftio’r ensyniad fod coleg prifysgol yn anwreiddioli pobl a wnawn, a phwysleisio pa mor bwysig oedd hi i bob myfyriwr feddwl a dadansoddi drosto’i hun.

Derec Llwyd Morgan
Mwy

Michael D.

Bethan Kilfoil

Fel ‘darlithydd a bardd’ y disgrifiodd Michael D. Higgins ei hun ar y ffurflen swyddogol wrth ymgeisio am Arlywyddiaeth Iwerddon. Ac mae’r disgrifiad hwnnw yn arwydd o’r math o ddyn ydi o ac o’i flaenoriaethau. Mae Michael D yn y categori dethol hwnnw o unigolion, fel Charlie (Haughey), Bertie (Ahern) ac Enda (Kenny) sydd, oherwydd cymysgedd o hoffter, parch, a thipyn o dynnu coes amharchus, yn cael eu hadnabod wrth eu henwau cyntaf yn unig. Michael D ydi o i bawb, a Michael D fydd o, er gwaethaf ei ddyrchafiad i’r swydd uchaf yn y wlad. (Daniel ydi’r enw canol, gyda llaw.)

Bethan Kilfoil
Mwy

Gogoniant y Gaeaf

Elin Llwyd Morgan

Tra bydd rhai yn gwirioni ar y gwanwyn ac eraill yn hiraethu am ryw haf nad yw’n bod, dwi’n un o’r bobol hynny sy’n dod o hyd i ryw heddwch mewnol yn yr hydref a’r gaeaf.

Gorau oll os ydi’r tywydd yn sych ac yn oer, gan fod yn gas gen i (a ’ngwallt) dywydd mwll a llaith. Dwi’n lecio gwisgo haenau o ddillad cynnes heb chwysu fel nionyn am ei bod yn rhy fwyn i wisgo teits/het/sgarff/côt fawr; dwi’n lecio awyr las a heulwen a brath yr awyr iach; dwi’n lecio smalio am chydig ’mod i’n byw yn rhywle mwy gaeafol glamorous na’r wlad lawog lwyd yma.

Elin Llwyd Morgan
Mwy

O Fwynder Maldwyn i Stiwdio Freud: Taith David Dawson

Menna Baines

Yn ystod yr haf eleni bu farw’r artist Lucian Freud, un o artistiaid cyfoes mwyaf adnabyddus Prydain. Roedd hynny’n ddiwedd cyfnod i un Cymro a fu’n rhan ganolog o fywyd – a lluniau – yr arlunydd am ugain mlynedd. Yn y cyfweliad arbennig hwn i Barn, mae David Dawson yn datgelu sut brofiad oedd bod yn gynorthwyydd ac yn fodel i Freud, ac yn trafod ei waith ei hun fel artist hefyd.

Menna Baines
Mwy

Cwrs y Byd – Milwr, gweinidog a Dr Kate

Vaughan Hughes

Mae pob un o’r milwyr a oroesodd y Rhyfel Mawr wedi marw erbyn hyn. Ym mis Mai 2011 y claddwyd yr olaf ohonyn nhw, Claude Choule. Roedd o’n 110. Efallai mai oherwydd i ’Nhaid ddweud celwydd am ei oed ac ymrestru’n ddwy ar bymtheg oed y mae gen i’r fath ddiddordeb yn y rhyfel diangen hwnnw. Dyma’r gyflafan, yn ôl yr Encyclopedia Britannica, a hawliodd 9,750,103 o fywydau.

Fe ddaeth fy nhaid yn ôl yn allanol ddianaf o ffosydd Ffrainc. Chefais i wybod fawr o ddim am ei brofiadau yn y rhyfel, ac fel sawl un arall o ’nghenhedlaeth, dwi’n difaru na fyddwn i wedi pwyso arno am ragor o fanylion. Nid y byddai hynny, mae’n debyg, wedi peri iddo ddatgelu dim oll. At ei gilydd, amharod iawn oedd bechgyn y ffosydd i sôn am eu profiadau.

Vaughan Hughes
Mwy

Americanwr Anferth

John Pierce Jones

Efo dau gydweithiwr, Aled Jones Davies a Gwyn Williams, dwi wedi bod yn ffilmio dwy raglen ddogfen i gwmni teledu Rondo. Yn y rhaglenni dilynir Sam Hughes o blwyf Clydau, Sir Benfro, un o sefydlwyr Tucson, Arizona. Efallai y cofiwch chi fy mod i wedi dweud ei hanes anhygoel ar y tudalennau hyn flwyddyn dda yn ôl.

John Pierce Jones
Mwy

Gwleidyddiaeth 2011: Carwyn ddi-ffrwt a Chymru swrth

Simon Brooks

Does dim amau pwysigrwydd 2011. Fe allai’r Gwanwyn Arabaidd fod yr un mor dyngedfennol i ochrau deheuol y Môr Canoldir ag oedd chwyldroadau 1848 i’w lannau gogleddol. Mae gan argyfwng yr ewro, pe bai’n mynd i’r pen, y potensial i chwalu prosiect Ewropeaidd sydd ar y gweill er 1945. Yn wir, pe bai helbulon Ewrop ac America yn rhai hirhoedlog, mae’n bosib y byddai dyddiau goruchafiaeth y gwledydd gorllewinol ar weddill y byd wedi’u rhifo. A phwy sydd i ddweud na chaiff trybestod o’r fath ryw ddylanwad ansicr ar yr ynys ddiarffordd honno, Britannia? Roedd llwyddiant y gorllewin ynghlwm wrth raib a gwytnwch ei hymerodraethau. Mae’n gyd-ddigwyddiad, ond un eithaf arwyddocaol serch hynny, fod y byd gorllewinol yn mynd i’w ateb pan fo dyfodol Prydain ei hun yn y fantol. Yn sgil buddugoliaeth yr SNP yn etholiad cyffredinol yr Alban, mae diwedd y Deyrnas Gyfunol yn bosibiliad real am y tro cyntaf er 1707: yn wir, yn nhyb yr hanesydd hanner Cymreig, Norman Davies, mae’n anochel. Alex Salmond felly yw gwleidydd Cymreig y flwyddyn. Er i’w lwyddiant yn y bwth pleidleisio gadarnhau mai rhyw fath o E. Tegla Davies y byd politicaidd yw Ieuan Wyn Jones, mawr fu canmol cenedlaetholwyr Cymreig arno. Rhyfedd hynny, gan y byddai annibyniaeth i’r Alban yn drychineb i Gymru. Fe aem yn rhan ddibwys wedyn o wladwriaeth wrthnysig o’r enw EnglandandWalesandNorthernIreland – ac o ystyried newidiadau demograffeg y Chwe Sir, dim ond am ryw hyd y byddai’r diriogaeth Wyddelig yn parhau’n rhan ohoni.

Simon Brooks
Mwy