Hanes o dwf a chynnydd fu hanes y traddodiad canu Plygain yn y 15 mlynedd diwethaf, a gellid tybio bod hynny’n destun llawenydd. Siom, felly, oedd clywed un o hoelion wyth y byd cerdd dant yn ddiweddar yn dweud ar goedd – neu o leiaf yn awgrymu’n gryf – nad oedd dal i ymdrechu i gynnal y traddodiad arbennig hwn yn rhywbeth gwerth ei wneud: ‘Mae’r penillion yn rhy hir o lawer, a does neb yn eu deall nhw p’run bynnag.’ Mewn un frawddeg gwta, dyna dynnu’r gwynt o hwyliau ymdrechion cenedlaethau o bobl i gynnal rhywbeth unigryw Gymreig sydd hefyd â gwir werth ysbrydol iddo.
Pe bai’r feirniadaeth hon wedi dod gan rywun rhagfarnllyd, anwybodus a chul ei orwelion, fyddai rhywun ddim yn synnu, ac ni fyddai’n werth ei hateb. Ond dod a wnaeth gan rywun sydd wedi treulio oes yn hybu hen grefft draddodiadol Gymreig cerdd dant – crefft sydd ei hun wedi bod yn gyff gwawd cyson gan bobl ddiddiwylliant a di-ddallt.
