Rhagfyr 2022 i Ionawr 2023 / Rhifyn 719-720

Diolch i’r we fyd-eang, caiff yr ymchwilydd diwyd heddiw fynd am ei newyddion tramor at ystod eang iawn o ffynonellau. A fydd hyn yn fodd i greu naratifau trawsffiniol ynteu’n ein boddi mewn cymhlethdod?

Os oedd angen mwy o dystiolaeth o’r argyfwng hinsawdd ar gynadleddwyr COP27, fe’i cafwyd eleni, ac ar bob cyfandir: gwres eithafol, fforestydd ar dân, sychder, newyn, corwyntoedd a llifogydd yn troi miliynau o’u cartrefi. Rhoddwyd sylw i’r achosion unigol yn y newyddion ond gwan fu’r naratif cyffredinol gan fod y wasg a’r cyfryngau ym mhobman ynghlwm wrth wladwriaethau penodol a’u blaenoriaethau eu hunain. Calonogol oedd deall yn ddiweddar fod deg ar hugain o bapurau a chyfryngau mewn ugain o wledydd (y Guardian yn eu plith) yn clymbleidio i greu naratif cyson am y polisïau ecolegol y mae angen i’r ddynoliaeth eu mabwysiadu.

Wedi bod mor ddibynnol ar Netflix yn ystod y cyfnodau clo, roedd hi mor braf cael dychwelyd eleni i’r sinema i wylio ffilmiau ar y sgrîn fawr. A heb os, y ddwy ffilm y gwnes i eu mwynhau orau, a hynny o bell ffordd, oedd dwy ffilm Wyddelig.

Y gyntaf oedd An Cailín Ciúin (Y Ferch Dawel), sy’n gampwaith. Yn seiliedig ar nofel fer Claire Keegan, Foster, mae teitl y ffilm yn dwyn i gof un o hoff glasuron byd sinema Iwerddon. Cafodd The Quiet Man ei ffilmio yn Cong, ar y ffin rhwng Galway a Mayo, yn y 1950au, gyda John Wayne a Maureen O’Hara. Ac mae hi’n un o’r ffilmiau prin o’r cyfnod sy’n cydnabod yr Wyddeleg.

Alla i ddim canmol digon ar An Cailín Ciúin: mae hi’n wych, nid yn unig fel cynhyrchiad yn yr iaith Wyddeleg, ond fel ffilm i’w chymharu ag unrhyw un mewn unrhyw iaith.

Ym mwrllwch diwedd y flwyddyn mae mawredd y darnau celf yn oriel Mostyn yn codi’r ysbryd. Mae maint a sylwedd gwaith Cerith Wyn Evans yn gwbl ddyrchafol ac yn meddiannu’r gofodau arddangos. Er bod yr artist amlgyfrwng, sy’n hanu o Lanelli, wedi arddangos ledled y byd, y syndod yw mai dyma’i sioe unigol gyntaf yng Nghymru a’r fwyaf, hyd yma, o’i waith yng ngwledydd Prydain.

Y symbolau ….)( yw ‘teitl’ yr arddangosfa yn Llandudno a heblaw un panel esboniadol does dim labeli ar y waliau. Rhaid codi’r daflen sy’n cynnwys map er mwyn cael arweiniad. Efallai nad oes angen na theitl na labeli i fynd i’r afael â’r gwaith ar y cychwyn, ond mae darllen y daflen yn nes ymlaen yn cyfoethogi’r profiad.

Wrth gerdded drwy’r fynedfa mae golau LED tair colofn dal yn denu’r llygaid. Maen nhw’n ymddangos fel petaen nhw’n sefyll ond twyll ydi hynny gan fod y tair yn hongian o’r to. Bob yn dipyn, o’r llwm i’r llachar, maen nhw’n goleuo.

Awgrym gan Gyngor Sir Powys am ffordd o arbed arian a glywais un diwrnod ym mis Tachwedd a ddeffrodd atgof am stori o Sir Gaerfyrddin yn Ebrill. Bryd hynny cymerodd ysgolion uwchradd Sir Gâr gam anarferol iawn wrth yrru llythyr ar y cyd at holl rieni’r sir yn tynnu sylw at ddirywiad amlwg yn ymddygiad disgyblion, a chynnydd mewn ymddygiad bygythiol a sarhaus tuag at oedolion a chyd-ddisgyblion. Rŵan, mae’n hollol arferol i ysgol yrru llythyr at rieni disgyblion unigol yn cwyno am ymddygiad eu plant, ac yn eithaf cyffredin i ysgol unigol lythyru â’r holl rieni yn tynnu sylw at gamymddygiad, ond mae’n gwbl eithriadol i nifer sylweddol o ysgolion yrru’r un llythyr beirniadol at yr holl rieni. Mae’n glir, felly, fod y sefyllfa’n un gyffredin sy’n trosgynnu gwahaniaethau mewn dosbarth cymdeithasol a chefndir, a hynny ar draws sir fawr ac amrywiol ei hardaloedd. Ac o’r hyn a glywaf yma yn y gogledd, a’r hyn a ddywed undebau’r athrawon, nid yng Nghaerfyrddin yn unig y mae problem.

Ar 23 Tachwedd, barnodd y Goruchaf Lys na allai Senedd yr Alban ddeddfu er mwyn cynnal refferendwm ymgynghorol ar y cwestiwn a ddylai’r Alban fod yn wlad annibynnol. Roedd prif swyddog cyfreithiol yr Alban wedi cyfeirio Bil drafft at y Llys er mwyn cael sicrwydd cyfreithiol, yn unol ag ymrwymiad Nicola Sturgeon (o bosibl dan ddylanwad adwaith llywodraeth Sbaen i’r digwyddiadau yng Nghatalwnia), na fyddai’n cynnal refferendwm heblaw bod hynny ar dir cyfreithiol cadarn.

Gwrthwynebodd Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol y cais, gan ddadlau na allai’r Llys ystyried y mater o gwbl, a hyd yn oed pe bai’n gallu ei ystyried, na ddylai. Mae dyfarniad y Llys yn ymestyn i 92 o baragraffau. Mae’r rhan helaethaf o dipyn (41 paragraff) yn delio gyda’r dadleuon rhagarweiniol hyn ar ran llywodraeth y DG. Gwrthodwyd nhw wedi dadansoddiad technegol manwl o Ddeddf yr Alban 1998.