Tachwedd 2013

Trowyd y clociau, mae'n nosi'n gynt. Ond na hidiwch – estynnwch am Barn ac ymgollwch mewn rhifyn arall llawn dop o erthyglau diddorol. Cewch ragflas o gofiant newydd dadlennol Hywel Gwynfryn i Ryan a Ronnie, golwg ar dwf rhyfeddol Triathlon gan Nia Peris, a chip ar fyd swreal Caffi'r Caban, Pontcanna, gan Tony Bianchi. Mae Geraint Lewis yn dweud pam mae Benjamin Britten – 'cyfansoddwr mwya'r 20g.'– yn haeddu cael ei gofio, tra mae Andrew Misell yn trafod cynnyrch cyfoeswr i Britten, sef C. S. Lewis, awdur nofelau 'gwleidyddol anghywir ond gafaelgar'. Eisiau llonydd i fwrw ymlaen i ysgrifennu ei nofel hithau y mae Elin Llwyd Morgan, ac agweddau rhywiaethol at famau sy'n gweithio sydd wedi gwylltio Beca Brown. Wrth i Hywel Griffiths ymateb i ganfyddiadau diweddaraf y Panel Rhynglywodraethol ar Newid Hinsawdd, mae Deri Tomos yn edrych ymhellach eto i'r dyfodol wrth ofyn cwestiynau mawr am ddyfodol bywyd ar y ddaear. Am hyn a llawer mwy, bachwch gopi.

Y Gwir Feirniaid

Dei Fôn sy’n dweud...

Trafodaeth yn y cyfryngau ar feirniadu eisteddfodol sydd wedi sbarduno sylwadau ein colofnydd y mis hwn.

Pwysicach yw’r chwilotwr
Nag awdur llyfr o gân,
A phwysicach ydyw’r beirniad
Na’r cystadleuwyr mân,
Onid yw ei ddysg a’i ddawn
Yn hawlio dwfn logelli llawn?

 

Dei Fôn
Mwy

Materion y Mis - Y Gymraeg, Cynllunio a NCT 20

Alun Ffred Jones

Pan ddaeth Cyngor Gwynedd ar ei newydd wedd i fod yn 1996, un o’r bwganod oedd yn llercian yn yr atig oedd caniatâd cynllunio i filoedd o dai ym Morfa Bychan; caniatâd oedd hwn a roddwyd gan hen Gyngor Sir Gaernarfon. Chwarae teg i Gyngor Dwyfor, gynt, am geisio rhoi pob rhwystr yn ffordd y datblygwyr ond roedd y caniatâd yn dal yn fyw. O’r diwedd, ar ôl cryn ddadlau a chyfreitha, cafwyd cytundeb a chyfaddawd. Ond roedd yn enghraifft lachar o fethiant y broses gynllunio i ystyried lles y Gymraeg.

Alun Ffred Jones
Mwy

Cwrs y Byd - Pocedi Llawn, Cypyrddau Gweigion

Vaughan Hughes

Adroddwyd hyd at syrffed yn ystod y mis a aeth heibio mai Prydain yw’r seithfed wladwriaeth fwyaf cyfoethog yn y byd i gyd. Hawliwyd hynny ar sail canfyddiadau’r Ganolfan Ymchwil Economaidd a Busnes. Mae’r Ganolfan yn cyhoeddi cynghrair flynyddol o’r gwledydd mwyaf goludog. Cesglir y wybodaeth a’i phrosesu gan 750 o gymrodyr ymchwil mewn prifysgolion, yn bennaf, led led Ewrop.

Vaughan Hughes
Mwy

Wrth Gamu o’r Gadair

Menna Baines

Y mis diwethaf daeth tymor IOAN WILLIAMS fel cadeirydd Bwrdd Cyfarwyddwyr Theatr Genedlaethol Cymru i ben. Beth yw ei deimladau am y cwmni a’i gyflawniadau wrth roi’r gorau iddi?

Mae’n ddiwrnod braf o Hydref ac mae Ceredigion ar ei gorau. Mae ystafell fyw Y Gwyndy, cartref yr Athro Ioan Williams ar gyrion pentref Lledrod, yn cynnig golygfa braf o goed a gwyrddni cyffredinol. Un o Lynebwy yw Ioan ond treuliodd gyfnod yn darlithio yn Lloegr, ym Mhrifysgol Warwick, a phan ddychwelodd i Gymru ar ddiwedd y 1970au, ar ôl ei benodi i staff yr Adran Ddrama yn Aberystwyth, ymsefydlodd yn Lledrod ac yno y magodd ef a’i wraig eu pum plentyn. Mae’n amlwg wrth ei fodd yn ei gynefin mabwysiedig ac wedi chwarae’i ran ar hyd y blynyddoedd ym mywyd y gymuned leol. Mae’n un o gyfarwyddwyr menter gymunedol sy’n rhedeg tafarn a thy bwyta rhedeg Tafarn y Bont, Bronnant, sydd hefyd yn dy bwyta, ac yn dweud bod pethau’n mynd yn dda yno. Ar fin cyrraedd y noson honno, meddai, mae criw o fechgyn ar ‘stag night’ o Fryste, o bob man. Mae’n prysuro i ddweud mai pobl leol yw mynychwyr selocaf y lle, er bod croeso i bawb waeth o ble maen nhw’n dod.

Menna Baines
Mwy

Y Priordy Melltigedig

Bethan Kilfoil

Mae Iwerddon yn dal i dalu’r pris – yn llythrennol a ffigurol – am y cyfnod anhygoel hwnnw ar ddechrau’r ganrif hon pan ymgyfoethogodd y wlad yn aruthrol dros nos, bron.  Fel pob seren wib, digwydd a darfod fu hanes y golud.  Ond mae’r galar yn aros.

Bloc o fflatiau ar gyrion Dulyn yw Priory Hall. Daeth yn symbol o bopeth a aeth o’i le yn ystod blynyddoedd y Teigr Celtaidd yn Iwerddon. Datblygu gwallgof ac ansafonol, rheolau cynllunio gwan, a morgeisi anferthol. Datblygwyr barus ac esgeulus, a phobol gyffredin yn benthyca arian mawr i fyw mewn bocsys bach anaddas – ac yna, yn methu talu.

Ond yn achos Priory Hall, roedd pethau’n waeth na hynny hyd yn oed. Fe arweiniodd yr esgeulustod a’r torcyfraith at ddioddefaint enbyd, ac yn y pen draw, at drasiedi.

Bethan Kilfoil
Mwy

Codi Cenedl: Creu Cyfansoddiad

Richard Wyn Jones

Mae’r awdur yn croesawu’r adroddiad sy’n galw am gynyddu nifer yr Aelodau Cynulliad o 60 i 100. Ond mae angen gwneud mwy na hynny i ddod â gwir ddemocratiaeth ac atebolrwydd i Gymru.

Mae’n debyg ein bod ni’r Cymry ar un adeg yn giamstars am ysgrifennu cyfansoddiadau. Dwn i ddim a yw haneswyr cyfoes yn cytuno, ond yr honiad oedd bod canran uchel o’r rheini a fu wrth y gwaith o ysgrifennu cyfansoddiad Unol Daleithiau America – traean a mwy ohonynt – yn hanu o gefndir Cymreig. A beth bynnag ei thrafferthion presennol yn sgil agweddau gwrthnysig y Tea Party bondigrybwyll, go brin y byddai unrhyw un yn amau na phrofodd y cyfansoddiad hwnnw’n gampwaith o’i fath.

Richard Wyn Jones
Mwy