Tachwedd 2019 / Rhifyn 682

Cofio Keith Morris

Wrth eistedd yn ei angladd ar 16 Hydref, roedd hi bron yn amhosib derbyn bod Keith wedi mynd. Bod y llais mawr, a’r presenoldeb mwy, wedi mynd am byth. Ro’n i’n hanner disgwyl iddo ymddangos a sefyll yn y ffordd rhyngdda’i a’r gweinidog, a’i gamera yn cofnodi pob eiliad.
 
Rwy’n ei gofio gynta fel dyn ifanc oedd ar yr ‘enterprise allowance scheme’ yn byw ar y nesa peth i ddim – bara a thiniau sardîns a bod yn gwbwl gywir – wrth ei sefydlu ei hun fel ffotograffydd proffesiynol. Mi weithiodd yn eithriadol o galed er mwyn creu gyrfa lewyrchus ac roedd hi’n braf ei weld yn llwyddo i gael ei luniau i’r papurau trymion Llundeinig ac yn derbyn cydnabyddiaeth. Ond roedd Keith yn fwy na ffotograffydd stormydd, tonnau uchel, adar eira a golygfeydd glan môr heulog.

Meddyliau am newid hinsawdd

Rydw i’n poeni’n ddifrifol am ddyfodol y blaned – cymaint, yn wir, nes ’mod i’n colli blewyn o gwsg ambell noson; ambell bnawn hefyd. Poenaf oherwydd effeithiau newid hinsawdd, cynhesu byd-eang, colli bio-amrywiaeth, colli bywyd gwyllt, a difodiant cyffredinol. A dweud y gwir, rydw i bron yn niwrotig am y sefyllfa. Ac nid y fi yw’r unig un. Dyna ichi’r eneth un ar bymtheg oed ’na o Sweden, Greta Thunberg, sydd wedi tanio dychymyg a chynhyrfu cydwybod miloedd ar filoedd o bobl ar draws y byd gyda’i hareithiau emosiynol apocalyptaidd am beryglon peidio â newid ein ffordd o fyw. Mae’n wir nad yw hi wedi swyno Trump, na Putin, na Bolsonaro, gyda’r cyntaf, yn nodweddiadol, yn dweud pethau pur annifyr amdani. Daw’r geiriau ‘mul’ a ‘chic’ i’r meddwl. Yr un yw agwedd fulaidd Boris at fudiad Gwrthryfel Difodiant, a sefydlwyd gan ddilynwyr Greta. Ond dyna natur llawer o wleidyddion y dydd; heddiw sy’n bwysig iddynt, hynny a llwyddiant plaid, a llwyddiant personol yn fwy fyth; ni faliant fawr ddim am fory.

Ond nid felly fi. Mae llun Greta gennyf, yn hawlio lle o barch rhwng lluniau Gandhi a Martin Luther King, a’r tu blaen i lun taid Bwlch, fy arwyr eraill.

Newid hinsawdd yw’r bygythiad mwyaf, newid sy’n cael ei yrru gan ddynoliaeth yn rhyddhau gormod o garbon i’r amgylchedd. Mae hynny’n cynhesu’r blaned, gan ddadmer rhew’r pegynau a chwyddo’r moroedd. Mae cytundeb cyffredinol y bydd lefelau’r môr, erbyn diwedd y ganrif hon, wedi codi digon i foddi llawer rhan o’r byd, gan gynnwys ardaloedd yma yng Nghymru. Diolch i’r nefoedd, fe fydd y tŷ ’ma yn ddiogel. Byddai raid i’r môr godi dros 600 troedfedd i fygwth y drws ffrynt. Mae hynny’n gysur.

Pam y mae’r DUP mor styfnig? Pam y mae’r blaid wedi bod mor benderfynol o ddilyn polisi ar Brexit sy’n groes i ddymuniadau’r mwyafrif o etholwyr Gogledd Iwerddon, yn enwedig gan y gallai’r polisi hwnnw, yn nhyb llawer, arwain at niweidio’r blaid ei hun yn etholiadol? Pam y mae’r DUP wedi bod mor benderfynol o gefnogi Brexit er bod peryg o’r cychwyn cyntaf y byddai gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at ryw fath o ffin newydd rhwng Prydain ac ynys Iwerddon, sef yr union beth y mae’r DUP eisiau ei osgoi? A pham y mae’r DUP mor bengaled o deyrngar i’r Blaid Geidwadol, a’r Undeb, pan nad yw’r Ceidwadwyr na gweddill Prydain yn malio rhyw lawer amdanyn nhw, nac am Ogledd Iwerddon?

Mae pobl yr ochr yma i’r dŵr, sydd wedi hen arfer delio â’r DUP, wedi bod yn gwylio gyda mymryn o schadenfreude wrth i wleidyddion yn San Steffan sylweddoli pa mor gwbl ddigyfaddawd ydi’r DUP.