Tachwedd 2019 / Rhifyn 682

Meddyliau am newid hinsawdd

Rydw i’n poeni’n ddifrifol am ddyfodol y blaned – cymaint, yn wir, nes ’mod i’n colli blewyn o gwsg ambell noson; ambell bnawn hefyd. Poenaf oherwydd effeithiau newid hinsawdd, cynhesu byd-eang, colli bio-amrywiaeth, colli bywyd gwyllt, a difodiant cyffredinol. A dweud y gwir, rydw i bron yn niwrotig am y sefyllfa. Ac nid y fi yw’r unig un. Dyna ichi’r eneth un ar bymtheg oed ’na o Sweden, Greta Thunberg, sydd wedi tanio dychymyg a chynhyrfu cydwybod miloedd ar filoedd o bobl ar draws y byd gyda’i hareithiau emosiynol apocalyptaidd am beryglon peidio â newid ein ffordd o fyw. Mae’n wir nad yw hi wedi swyno Trump, na Putin, na Bolsonaro, gyda’r cyntaf, yn nodweddiadol, yn dweud pethau pur annifyr amdani. Daw’r geiriau ‘mul’ a ‘chic’ i’r meddwl. Yr un yw agwedd fulaidd Boris at fudiad Gwrthryfel Difodiant, a sefydlwyd gan ddilynwyr Greta. Ond dyna natur llawer o wleidyddion y dydd; heddiw sy’n bwysig iddynt, hynny a llwyddiant plaid, a llwyddiant personol yn fwy fyth; ni faliant fawr ddim am fory.

Ond nid felly fi. Mae llun Greta gennyf, yn hawlio lle o barch rhwng lluniau Gandhi a Martin Luther King, a’r tu blaen i lun taid Bwlch, fy arwyr eraill.

Newid hinsawdd yw’r bygythiad mwyaf, newid sy’n cael ei yrru gan ddynoliaeth yn rhyddhau gormod o garbon i’r amgylchedd. Mae hynny’n cynhesu’r blaned, gan ddadmer rhew’r pegynau a chwyddo’r moroedd. Mae cytundeb cyffredinol y bydd lefelau’r môr, erbyn diwedd y ganrif hon, wedi codi digon i foddi llawer rhan o’r byd, gan gynnwys ardaloedd yma yng Nghymru. Diolch i’r nefoedd, fe fydd y tŷ ’ma yn ddiogel. Byddai raid i’r môr godi dros 600 troedfedd i fygwth y drws ffrynt. Mae hynny’n gysur.

Pam y mae’r DUP mor styfnig? Pam y mae’r blaid wedi bod mor benderfynol o ddilyn polisi ar Brexit sy’n groes i ddymuniadau’r mwyafrif o etholwyr Gogledd Iwerddon, yn enwedig gan y gallai’r polisi hwnnw, yn nhyb llawer, arwain at niweidio’r blaid ei hun yn etholiadol? Pam y mae’r DUP wedi bod mor benderfynol o gefnogi Brexit er bod peryg o’r cychwyn cyntaf y byddai gadael yr Undeb Ewropeaidd yn arwain at ryw fath o ffin newydd rhwng Prydain ac ynys Iwerddon, sef yr union beth y mae’r DUP eisiau ei osgoi? A pham y mae’r DUP mor bengaled o deyrngar i’r Blaid Geidwadol, a’r Undeb, pan nad yw’r Ceidwadwyr na gweddill Prydain yn malio rhyw lawer amdanyn nhw, nac am Ogledd Iwerddon?

Mae pobl yr ochr yma i’r dŵr, sydd wedi hen arfer delio â’r DUP, wedi bod yn gwylio gyda mymryn o schadenfreude wrth i wleidyddion yn San Steffan sylweddoli pa mor gwbl ddigyfaddawd ydi’r DUP.

Gwaith Eleri Mills

‘Fy newis i oedd yr artistiaid yn Arddangosfa Oriel Rhydychen yn 1982,’ meddai Constance Howard, hyrwyddwr brodio creadigol amlycaf yr ugeinfed ganrif. Un o’r artistiaid a ddewisodd oedd Eleri Mills, merch ifanc o Ddyffryn Banw a raddiodd ym Manceinion yn 1977. Daeth i amlygrwydd fel artist tecstiliau yn syth ar ôl graddio, gan arddangos mewn orielau rhyngwladol yn Tokyo a Kyoto a’r V&A yn Llundain.

Mae Eleri wedi parhau i arddangos yn fyd-eang trwy gydol y deugain mlynedd ers gadael Manceinion. Ond er gwaethaf ei llwyddiant rhyngwladol, ym Maldwyn y bu ei chalon gydol yr amser, fel yr esboniodd wrth inni sgwrsio yn Oriel Davies y Drenewydd, lle mae ei harddangosfa ddiweddaraf i’w gweld ar hyn o bryd.

‘Rydw i wrth fy modd yma,’ meddai. ‘Mae Dyffryn Banw yn fy siwtio i. Rydw i’n rhydd i fod yn fi fy hun. Yma mae ’nghartref i. Mae hi’n wych bod yn ferch fferm, a chael teimlo’r hanes sydd o ’nghwmpas yma.’